Theo như ông Donald Trump vừa nhận chức Tổng thống Mỹ đã ngay tức khắc ban hành hàng trăm sắc lệnh đảo ngược chính sách của người tiền nhiệm cựu Tổng thông Joe Biden, rút Mỹ ra khỏi Hiệp định khí hậu Paris, khỏi Tổ chức Y tế Thế giới ...Một cách biểu tượng, luật chống di dân bất hợp pháp cũng là đạo luật đầu tiên được thông qua ở Nghị Viện Mỹ thời Trump 2.0.
Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Phòng Bầu Dục, Nhà Trắng, Washington, sau lễ nhậm chức ngày 20/01/2025. © Carlos Barria / Reuters
Thời sự nổi bật trong tuần qua xoay quanh tổng thống thứ 47 của Mỹ. Vừa chính thức trở lại Nhà Trắng hôm 20/01/2025 và tuyên bố « kỷ nguyên vàng của nước Mỹ bắt đầu », Donald Trump đã ngay tức khắc ban hành hàng trăm sắc lệnh đảo ngược chính sách của người tiền nhiệm Joe Biden, rút Mỹ ra khỏi Hiệp định khí hậu Paris, khỏi Tổ chức Y tế Thế giới ...
Ông Trump cũng hủy bỏ lệnh cấm khai thác dầu khí ngoài khơi, hủy bỏ sắc lệnh bảo vệ những người đồng tính, chuyển giới, đưa Cuba trở lại danh sách các Nhà nước bảo trợ khủng bố.
Và như đã hứa, ông ký lệnh ân xá hơn 1.500 người tham gia vụ bạo loạn ở tòa Nhà Quốc Hội Mỹ (cách nay 4 năm nhằm đảo ngược kết quả bầu cử tổng thống Mỹ 2020). Quyết định ân xá ồ ạt nói trên đã bị giới thẩm phán tại Mỹ lên án là bất công, làm xói mòn Nhà nước pháp quyền.
Về hồ sơ di dân, ông Donald Trump ban bố tình trạng khẩn cấp ở biên giới phía nam, xếp các băng đảng đưa người vượt biên trái phép là tổ chức khủng bố và điều quân đội đến. Một cách biểu tượng, luật chống di dân bất hợp pháp cũng là đạo luật đầu tiên được thông qua ở Nghị Viện Mỹ thời Trump 2.0. Đạo luật đặc biệt yêu cầu chính quyền liên bang tự động bắt giữ những di dân bất hợp pháp từng bị kết án về một số tội, dĩ nhiên cũng sẽ sớm được tổng thống ký ban hành.
Đáng nói hơn, để chống điều ông gọi là « du lịch sinh con », tân tổng thống Mỹ ký sắc lệnh hành pháp hủy bỏ quyền nơi sinh, tức là quyền bảo đảm cho các di dân sinh ra trên lãnh thổ Mỹ được quyền nhập quốc tịch Mỹ. Ngày 23/01, một thẩm phán liên bang ở Seattle tuyen bố sắc lệnh hủy bỏ quyền nơi sinh là « vi hiến » và ban hành lệnh cấm tạm thời. Hai mươi hai bang trên toàn nước Mỹ và hàng chục hiệp hội đã khởi động các thủ tục để phản đối sắc lệnh chấm dứt quyền nơi sinh.
Về đối ngoại, thuế quan là thứ vũ khí lợi hại mà ông Donald Trump dùng để gây sức ép với các nước, không chỉ là nhắm vào những đối thủ như Trung Quốc, mà còn để đe dọa cả những nước vốn là đồng minh truyền thống, như châu Âu hay Canada.
Nước láng giềng phía nam của Mỹ là Mêhicô thì không chỉ bị đe dọa áp thuế nhập khẩu 25% mà còn chịu sức ép lớn về hồ sơ di dân bất hợp pháp từ Mêhicô sang Mỹ. Một mặt vừa cho tăng cường lực lượng an ninh ở biên giới, mặt khác tổng thống Mêhicô Claudia Sheinbaum hôm 21/01 kêu gọi « giữ cái đầu lạnh », tỉnh táo đối phó với những quyết định đầu tiên của Trump nhắm vào đất nước mình.
Canada và các biện pháp thuế quan đáp trả Hoa Kỳ
Trong bài phát biểu nhậm chức tổng thống Mỹ hôm 20/01, ông Trump không hề nhắc đến thuế quan nhắm vào Canada, nên chính quyền Ottawa tưởng chừng đã có thể thở phào nhẹ nhõm. Ấy vậy mà chỉ cần một nhà báo Mỹ khơi mào đặt câu hỏi với tổng thống Mỹ tại Phòng Bầu Dục, Nhà Trắng, vấn đề ngay lập tức trở lại thành đề tài nóng. Nhưng thực ra, Ottawa cũng đã lường trước tình hình, chuẩn bị các biện pháp sẵn sàng đáp trả.
« Tổng thống Donald Trump cho thấy rõ ý định áp thuế hải quan đối với hàng hóa của Canada. Theo ông, Canada đang lợi dụng Hoa Kỳ, để cho quá nhiều người và các loại thuốc gây nghiện như fentanyl được vượt qua biên giới vào Mỹ. Chính vì thế, tổng thống Donald Trump có ý định áp thuế 25% đối với các sản phẩm nhập từ Canada, tính từ ngày 01/02 tới đây.
Trong khi đó, chính phủ Canada vẫn hy vọng có thể đảo ngược quyết định của Trump, bằng việc đầu tư gần một tỷ euro ngân sách để bảo đảm an ninh ở biên giới với Mỹ.
Nếu như Hoa Kỳ áp thuế, Canada có thể sẽ trả đũa. Nhưng bằng cách nào ? Bằng cách đánh thuế ngược lại các sản phẩm của Mỹ, ví dụ nước cam Florida hoặc rượu bourbon, một loại rượu whisky nhập từ bang Kentucky. Nếu những biện pháp này vẫn là chưa đủ, thì các nhà lãnh đạo Canada cũng dự kiến sẽ đánh thuế một số hàng hóa khác của Mỹ. Số thuế đánh vào hàng nhập khẩu từ đối tác Mỹ có thể lên tới gần 73 tỷ euro ».
Trước thông báo hàng hóa bị áp thuế suất lên đến 25% từ ngày 01/02, đích thân thủ tướng Justin Trudeau, đã từ chức nhưng tiếp tục điều hành đất nước cho đến khi có kết quả bầu cử mới, ngày 23/01 hứa Ottawa sẽ cho Donald Trump thấy là Canada cũng biết cách tự vệ phù hợp trước những loại thuế « bất công » của Mỹ :
« Áp thuế quan đối với các sản phẩm nhập từ Canada chủ yếu sẽ làm tăng giá cả cho người tiêu dùng Mỹ và tăng thuế đối với người dân Mỹ. Không ai muốn điều đó. Nhưng nếu quả thực là tân chính quyền (Mỹ) tiếp tục muốn áp đặt những loại thuế bất công như thế thì Canada sẽ có phản ứng. Chúng ta sẽ hành động đúng mức nhưng cứng rắn, một lần nữa chứng minh rằng người Canada biết cách tự vệ ».
Nước Nga của Putin cũng không thoát đòn thuế khóa mang tên Donald Trump
Từng tự tin khẳng định sẽ chấm dứt chiến tranh Nga - Ukraina trong vòng chỉ 24 giờ đồng hồ, nhưng theo tiết lộ ngày 22/01 của báo Mỹ Wall Street Journal, tổng thống Trump đã giao cho tướng Keith Kellogg, đã nghỉ hưu, nhiệm vụ chấm dứt chiến tranh Ukraina trong vòng ... 100 ngày.
Theo AFP, tổng thống Trump khẳng định « đã đến lúc tìm ra được một thỏa thuận » và dọa nếu Matxcơva không đúc kết thỏa thuận với Kiev « bây giờ » thì ông sẽ « không có lựa chọn nào khác » ngoài việc áp các loại thuế khóa và các biện pháp trừng phạt đối với mọi mặt hàng Nga bán sang Mỹ, cũng như nhắm cả vào những nước liên kết với Nga.
Giữ im lặng suốt từ khi Donald Trump nhậm chức tổng thống Mỹ hôm 20/01, điện Kremlin đến thứ Năm 23/01 mới có phản ứng đầu tiên, khẳng định sẵn sàng đối thoại với chính quyền Donald Trump. Phát ngôn viên điện Kremlin, Dmitri Peskov, khi được báo giới hỏi về các mối đe dọa của tân chính quyền Mỹ, đã nhắc lại là ngay từ nhiệm kỳ I, ông Trump đã chơi lá bài trừng phạt Nga, tức là đây không phải điều gì mới mẻ hay đáng lo ngại cho Matxcơva, nhưng tỏ ý muốn đối thoại :
« Chúng tôi đang theo dõi rất sát sao các tuyên bố và những lời lẽ được sử dụng. Chúng tôi lưu ý đến mọi sắc thái và chúng tôi vẫn sẵn sàng đối thoại. Tổng thống Putin đã nhiều lần nói đến một cuộc đối thoại bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau. Chúng tôi đang chờ đợi các tín hiệu, nhưng chúng tôi vẫn chưa nhận được tín hiệu nào ».
Bắc Kinh trước thời cơ do Donald Trump tạo ra cho Trung Quốc
Cũng bị Mỹ đe dọa tăng thuế nhập khẩu, nhưng Trung Quốc dường như đang cố nắm bắt cơ hội gia tăng ảnh hưởng trên thế giới, sau khi Donald Trump ồ ạt đưa ra thông báo rút Mỹ khỏi hàng loạt thỏa thuận và định chế quốc tế, như Thỏa thuận Khí hậu Paris, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hay việc tái lập các biện pháp trừng phạt chế độ Cuba ….
« Trung Quốc đã thể hiện sự đối lập rõ ràng trong các chính sách gần đây của Donald Trump và tìm cách vươn lên thành quốc gia dẫn đầu thế giới về chủ nghĩa đa phương, hành động vì khí hậu và chăm sóc sức khỏe con người trên toàn cầu.
Bằng cách hỗ trợ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) sau khi Hoa Kỳ rút lui, Bắc Kinh đang đặt cược vào hợp tác y tế quốc tế trong bối cảnh hậu đại dịch. Động thái này củng cố ảnh hưởng của Trung Quốc trong việc lãnh đạo thế giới, với khả năng định hướng các ưu tiên của Tổ chức Y tế Thế giới theo hướng có lợi cho chính Bắc Kinh.
Về hồ sơ khí hậu, sự chỉ trích của Trung Quốc về việc Hoa Kỳ rút khỏi Thỏa thuận Khí hậu Paris đi kèm với một cam kết mạnh mẽ : đạt được mức trung hòa carbon từ nay đến năm 2060. Tham vọng này đặt Trung Quốc vào vị trí trung tâm của nền ngoại giao khí hậu, thu hút sự ủng hộ của Liên Hiệp Châu Âu và những nước tích cực chống biến đổi khí hậu.
Đồng thời, Trung Quốc cũng đang củng cố vai trò của Bắc Kinh trong các công nghệ xanh, như pin mặt trời và xe điện.
Nhưng những lập trường này của Trung Quốc có nguy cơ làm gia tăng căng thẳng với Washington, nhất là về thương mại và an ninh khu vực. Đối với Bắc Kinh, chiến lược này nhằm mục đích củng cố, tăng cường ảnh hưởng trên thế giới và thu hút các nước đang tìm kiếm giải pháp thay thế cho sự thống trị của Hoa Kỳ ».
« Đầu tầu » Pháp - Đức có thể dẫn dắt Liên Âu đối phó với Trump ?
Trong nhiệm kỳ Trump 2.0, quan hệ hai bên bờ Đại Tây Dương bước sang trang mới, phức tạp hơn. Hai ngày sau khi Donald Trump nhậm chức tổng thống Mỹ, một tháng trước kỳ bầu cử lập pháp tại Đức, thủ tướng Đức Olaf Scholz ngày 22/01 công du Paris, gặp gỡ nguyên thủ Pháp Emmanuel Macron tại điện Elysée. Đây có thể là chuyến công du Pháp cuối cùng của Olaf Scholz trên cương vị thủ tướng Đức, bởi đảng của ông đang bị đảng cực hữu dẫn trước trong các cuộc thăm dò ý kiến.
Thắt chặt quan hệ Pháp-Đức, bộ đôi « đầu tàu » của Liên Hiệp Châu Âu để gia tăng sức mạnh dẫn dắt khối 27 nước đối phó với Donald Trump là mục tiêu của hai nhà lãnh đạo Scholz và Macron. Chính thủ tướng Đức Olaf Scholz xem Trump là một thách thức đối với Liên Âu. Phát biểu tại phủ tổng thống pháp, thủ tướng Đức nhận định :
« Như chúng ta đều biết, tổng thống Trump sẽ là một mối thách thức. Châu Âu và Hoa Kỳ gắn kết với nhau nhờ lịch sử lâu dài về tình hữu nghị và quan hệ đối tác. Chúng ta cần dựa vào nền tảng vững chắc này. Tổng thống Trump đã có hàng loạt quyết định và đã công bố các quyết định đó. Dĩ nhiên là chúng tôi sẽ phân tích chi tiết với các đối tác châu Âu về các quyết định của Trump.
Quan điểm của chúng tôi về vấn đề này rất rõ ràng. Châu Âu là một khu vực kinh tế lớn với khoảng 450 triệu công dân. Chúng ta mạnh mẽ. Chúng ta đoàn kết. Châu Âu sẽ không co cụm lại và không ẩn mình, mà sẽ là một đối tác mang tính xây dựng và tự tin về mình ».
Có điều đáng lưu ý là Pháp - Đức có thể vượt qua những bất đồng để vực dậy châu Âu và dẫn dắt khối đoàn kết một lòng đối phó với mối nguy từ Donald Trump 2.0 hay không ? Bởi vì ngay chính trong phương sách đối phó với các đe dọa của Trump, hiện giờ Berlin và Paris vẫn muốn theo hai đường hướng trái ngược nhau. Theo Reuters, trong khi Berlin gây sức ép để Ủy Ban Châu Âu ủng hộ một thỏa thuận tự do mậu dịch giữa Liên Âu và Mỹ, Paris nghiêng về giải pháp đáp trả nếu khối 27 nước thành viên bị tấn công thương mại.
Thế giới « lâm cảnh không thể dự báo » vì Trump, Liên Âu cần phải tăng ngân sách quốc phòng
Vẫn tại Liên Âu, trong lúc quân đội Nga vẫn đang duy trì sức ép trên chiến trường Ukraina, tiếp thủ tướng Donald Tusk của Ba Lan, nước giữ chức chủ tịch luân phiên Liên Hiệp Châu Âu, bà Roberta Metsola, chủ tịch Nghị Viện Châu Âu nhận định Donald Trump trở lại Nhà Trắng khiến thế giới « lâm cảnh không thể dự báo ».
Trong bối cảnh đó, ngày 23/01, thủ tướng Ba Lan nhấn mạnh Liên Âu cần phải tăng ngân sách quốc phòng, tích cực trang bị vũ khí mới để phòng vệ trước nguy cơ một cuộc chiến tranh mới có thể nổ ra. An ninh của khối 27 nước được xem như trọng tâm trong nhiệm kỳ chủ tịch luân phiên của Ba Lan :
« Nếu Liên Âu muốn quyết tâm làm những gì chúng ta muốn, thì chúng ta phải tự bảo vệ mình. Đó không phải là lựa chọn của chúng ta, về bản chất tôi không phải là người hiếu chiến, nhưng ở Châu Âu không ai muốn thấy lặp lại những cuộc chiến mà châu lục từng phải trải qua, những cuộc chiến tàn khốc đã làm lục địa của chúng ta nhuốm máu.
Và chính vì những gì đã trải qua, chúng tôi hiểu rõ rằng để tránh những thảm kịch như thế trong lịch sử, chúng ta phải thể hiện sức mạnh và lòng quyết tâm. Có một tinh thần mạnh mẽ nhưng cũng phải có khả năng phòng thủ vững chắc, thế nên quý vị đừng phớt lờ đề xuất chi tới 5% (GDP cho ngân sách quốc phòng) ».
