Một số bản thảo bí mật tiết lộ, chính quyền Trump cân nhắc hàng loạt đề xuất, từ việc hỗ trợ tiếp cận tới 30 tỷ USD để phát triển chương trình hạt nhân dân sự đến nới lỏng trừng phạt, nhằm kéo Iran trở lại bàn đàm phán.
Giữa lúc dư luận quốc tế dồn sự chú ý vào các đợt không kích và tên lửa, một bàn cờ ngoại giao khác vẫn âm thầm vận hành phía sau hậu trường. Mỹ không chỉ tham chiến mà còn đang tìm cách kéo Iran trở lại bàn đàm phán bằng nhiều đề xuất được chuẩn bị kỹ lưỡng.
Đã có hàng loạt cuộc đối thoại giữa các nhân vật chủ chốt từ Mỹ và Trung Đông với phía Iran, ngay cả trong lúc căng thẳng quân sự leo thang. Cả khi hai bên đạt thỏa thuận ngừng bắn, những cuộc thảo luận này vẫn tiếp diễn, xoay quanh một số bản thảo luận bí mật mà chỉ giới chức các bên liên quan nắm rõ.
Mỹ dẫn dắt nhưng không tài trợ
Trong một bài phân tích đăng trên CNN, hãng tin dẫn lời các quan chức chính quyền Trump cho biết, hiện mới chỉ có những đề xuất được đưa ra ở dạng sơ bộ và còn đang tiếp tục điều chỉnh.
Tuy nhiên, một nguyên tắc cốt lõi không thể thương lượng là Iran phải đạt mức làm giàu uranium bằng 0, điều mà Tehran nhiều lần khẳng định là cần thiết cho nhu cầu trong nước.
Trong một bản dự thảo ban đầu được hai nguồn tin mô tả với CNN, có nhiều ưu đãi dành cho Iran.
Theo đó, chỉ một ngày trước khi Mỹ tiến hành không kích Iran, một số chi tiết đã được thảo luận kín trong cuộc họp kéo dài nhiều giờ giữa đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff và các đối tác vùng Vịnh tại Nhà Trắng.
Một trong những điều khoản đang được đàm phán nhưng chưa từng được công bố trước đây là khoản đầu tư ước tính từ 20-30 tỷ USD vào một chương trình hạt nhân phi làm giàu mới tại Iran nhằm mục đích sản xuất năng lượng dân sự.
Khẳng định với CNN, một quan chức cho rằng số tiền này không đến trực tiếp từ Mỹ. Thay vào đó, Washington mong muốn các đối tác Ả Rập trong khu vực sẽ tài trợ.
Việc đầu tư vào các cơ sở năng lượng hạt nhân dân sự tại Iran đã từng được đưa ra thảo luận trong các vòng đàm phán hạt nhân trước đây nhưng chưa có kết quả cuối cùng.
“Mỹ sẵn sàng dẫn dắt các cuộc đàm phán này với Iran nhưng sẽ không đưa ra cam kết tài chính nào và ai đó sẽ phải chi tiền để xây dựng chương trình hạt nhân dân sự cho Iran”, một quan chức trong chính quyền Tổng thống Trump nói.
Các ưu đãi khác được cân nhắc bao gồm khả năng gỡ bỏ một số lệnh trừng phạt đối với Iran. Đồng thời, cho phép Tehran tiếp cận khoản 6 tỷ USD đang bị phong tỏa tại các tài khoản ngân hàng ở nước ngoài.
Một đề xuất khác đang được xem xét mà các bên đưa ra hồi tuần trước là các đồng minh do Mỹ hậu thuẫn ở vùng Vịnh sẽ chi trả để xây dựng một cơ sở hạt nhân dân sự phi làm giàu uranium, thay thế cho nhà máy hạt nhân Fordow của Iran.
Tuy nhiên, hiện vẫn chưa rõ Iran có được phép sử dụng địa điểm Fordow cho chương trình mới hay không, cũng như mức độ nghiêm túc mà Mỹ đang cân nhắc đề xuất này.
Tới thời điểm hiện tại, vẫn chưa có thỏa thuận nào được "chốt" dù theo Reuters tiết lộ, hồi giữa tháng 6/2025, đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff đã có hàng loạt cuộc gọi điện thoại trực tiếp với Ngoại trưởng Iran Abbas Araqchi, trao đổi về việc Israel tạm ngừng không kích để tạo điều kiện ngoại giao.
Cận cảnh các vũ khí Mỹ sử dụng tấn công Iran Trong chiến dịch mang mật danh “Búa Đêm” hôm 21/6, Mỹ đã dùng 7 oanh tạc cơ tàng hình B-2 mang theo 14 quả bom xuyên boongke GBU-57 loại cực mạnh, hơn 20 tên lửa hành trình Tomahawk và nhiều tiêm kích bay phía trước đội hình B-2 với vai trò mồi nhử.
Một nguồn tin từng tham gia 5 vòng đàm phán đầu tiên giữa Mỹ và Iran trước chiến dịch Búa Đêm cũng thông tin thêm rằng, một loạt ý tưởng đang được đưa ra từ nhiều bên và rất nhiều trong số đó là những phương án sáng tạo. Tuy nhiên, mọi kịch bản đều còn rất bất định.
Đặc phái viên Mỹ tại Trung Đông Steve Witkoff nói với CNBC hôm 24/6 rằng, Mỹ đang theo đuổi một “thỏa thuận hòa bình toàn diện”. Đồng thời, tất cả các đề xuất hiện nay đều nhằm ngăn chặn Iran sở hữu vũ khí hạt nhân.
Washington khẳng định, Iran có thể duy trì một chương trình hạt nhân vì mục đích dân sự hòa bình, nhưng không được tự làm giàu uranium cho chương trình đó.
Thay vào đó, Mỹ gợi ý rằng Iran có thể nhập khẩu uranium đã được làm giàu từ nước ngoài. Witkoff ví chương trình tiềm năng này với mô hình năng lượng hạt nhân dân sự của Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE).
Theo Witkoff, vấn đề và cuộc thảo luận với Iran hiện nay sẽ là làm thế nào để xây dựng lại cho quốc gia này một chương trình hạt nhân dân sự tốt hơn, nhưng không có khả năng làm giàu.
Không kích có thúc đẩy Iran chấp nhận các thỏa thuận?
Tổng thống Donald Trump hôm 24/6 cho rằng, Mỹ và Iran sẽ gặp nhau vào tuần tới. Tuy nhiên, các nguồn tin am hiểu tiến trình cho biết hiện vẫn chưa có ngày cụ thể nào được ấn định.
Chính quyền Trump có thể sớm có cơ hội trình bày một bản đề cương điều khoản cho phía Iran.
Trong khi đó, theo tiết lộ từ các nguồn tin, những điều khoản được xây dựng trong cuộc họp kín do Witkoff chủ trì vẫn đang tiếp tục được thảo luận giữa Mỹ và Iran thông qua các kênh trung gian trong khu vực chủ yếu là Qatar.
Qatar cũng đóng vai trò quan trọng trong việc làm trung gian cho thỏa thuận ngừng bắn mong manh giữa Israel và Iran hồi đầu tuần. Quốc gia này sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Mỹ để đảm bảo rằng giao tranh không tái diễn.
Chính quyền Trump kỳ vọng rằng sau những diễn biến căng thẳng trong hai tuần qua, đặc biệt là sau đợt không kích trong chiến dịch Búa Đêm, Iran sẽ có xu hướng chấp nhận các điều kiện của Mỹ và chấm dứt các nỗ lực có thể đưa nước này tiến gần hơn tới việc phát triển vũ khí hạt nhân.
Tuy nhiên, các chuyên gia về Iran cảnh báo một kịch bản ngược lại, rằng chính quyền Tehran giờ đây có thể cho rằng họ cần sở hữu vũ khí hạt nhân.
Tên lửa và tên lửa đánh chặn phòng không chiếu sáng bầu trời đêm ở Doha sau khi Iran phát động một cuộc tấn công vào Căn cứ Không quân Al Udeid vào ngày 23/6 vừa qua. Ảnh: Getty Images.
Đầu tuần này, Quốc hội Iran đã thông qua một dự luật chấm dứt hợp tác với Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) của Liên Hợp Quốc, động thái được xem là tín hiệu cho thấy Iran muốn gia tăng mức độ che giấu chương trình hạt nhân của mình.
Trước khi Israel tiến hành chiến dịch quân sự nhắm vào Iran bằng chiến dịch Búa Đêm, Mỹ và Iran đã có 5 vòng đàm phán nhằm xây dựng khung thỏa thuận cho một hiệp ước hạt nhân mới.
Washington đã trình bày một đề xuất với Tehran và phía Iran dự kiến sẽ phản hồi trong vòng đàm phán thứ sáu, vốn đã được lên kế hoạch tổ chức tại Oman. Tuy nhiên, các cuộc đàm phán này đã bị hủy bỏ do các cuộc tấn công của Israel vào Iran.
Hiện phía Iran vẫn dè dặt về triển vọng đàm phán và đạt thỏa thuận với Mỹ. Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi ngày 26/6 khẳng định trên truyền hình nhà nước rằng chưa có bất kỳ thỏa thuận nào về nối lại đàm phán với Mỹ và cũng không có bất kỳ trao đổi nào mới về vấn đề này.
Ông Araghchi cho hay, Tehran vẫn đang đánh giá liệu việc nối lại đàm phán với Washington có phục vụ lợi ích quốc gia hay không, đặc biệt là sau khi năm vòng đàm phán trước đó đã bị cắt ngắn do Mỹ và Israel tiến hành các cuộc tấn công nhằm vào các cơ sở hạt nhân của Iran.
VietBF@ sưu tập
