Theo như có một nghiên cứu vừa qua trên tạp chí Neuron , khi chúng ta chìm vào giấc ngủ, không phải tất cả các vùng não đều ngoại tuyến (ngừng hoạt động) cùng một lúc. Câu hỏi quá quen thuộc nhưng không ai biết chắc chắn vì sao. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra một trong những vùng cuối cùng đi vào giấc ngủ là hồi hải mã ( hippocampus ), một cấu trúc cong nằm bên trong mỗi bán cầu não và rất quan trọng để chuyển thông tin từ trí nhớ ngắn hạn sang trí nhớ dài hạn .
Bạn dành một phần ba cuộc đời để ngủ, và một phần đáng kể trong đó là dành cho việc mơ. Nhưng hầu hết thời gian, bạn không nhớ bất kỳ giấc mơ nào của mình. Và ngay cả vào những ngày may mắn bạn thức dậy với ký ức về giấc mơ vẫn còn lơ lửng trong đầu, thì rất có thể chỉ trong một phút, ký ức đó sẽ tan biến vào không trung và quay trở lại cõi mộng.
Trong cuộc sống khi thức, một trường hợp nhanh chóng quên đi những trải nghiệm gần đây như vậy chắc chắn sẽ khiến bạn phải đến bệnh viện khám bác sĩ. Tuy nhiên, với giấc mơ, việc quên lãng lại là chuyện bình thường . Vì sao vậy?
Ông Thomas Andrillon, một nhà thần kinh học tại Đại học Monash ở Melbourne, Úc, cho biết: "Chúng ta có xu hướng quên ngay lập tức các giấc mơ, và có khả năng những người hiếm khi kể lại giấc mơ chỉ đơn giản là quên chúng dễ dàng hơn." Có thể khó tin rằng bạn đã mơ nếu bạn không nhớ gì cả, nhưng các nghiên cứu liên tục chỉ ra rằng ngay cả những người đã không nhớ lại một giấc mơ nào trong nhiều thập kỷ hoặc thậm chí cả đời, trên thực tế, họ vẫn nhớ được nếu họ bị đánh thức vào đúng thời điểm.
Mặc dù lý do chính xác vẫn chưa được biết đầy đủ, các nhà khoa học đã có được một số hiểu biết về các quá trình ghi nhớ trong khi ngủ, dẫn đến một số ý tưởng có thể giải thích sự đãng trí kỳ lạ của chúng ta.
Bạn đã thức, nhưng hồi hải mã của bạn đã thức chưa?
Theo một nghiên cứu năm 2011 trên tạp chí Neuron , khi chúng ta chìm vào giấc ngủ, không phải tất cả các vùng não đều ngoại tuyến (ngừng hoạt động) cùng một lúc. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra một trong những vùng cuối cùng đi vào giấc ngủ là hồi hải mã ( hippocampus ), một cấu trúc cong nằm bên trong mỗi bán cầu não và rất quan trọng để chuyển thông tin từ trí nhớ ngắn hạn sang trí nhớ dài hạn .
Andrillon cho biết, nếu hồi hải mã là vùng đi vào giấc ngủ cuối cùng, thì rất có thể nó cũng là vùng thức dậy cuối cùng. Andrillon nói với Live Science : "Vì vậy, bạn có thể có một khoảng thời gian mà bạn thức dậy với một giấc mơ trong trí nhớ ngắn hạn, nhưng vì hồi hải mã chưa hoàn toàn thức, nên bộ não của bạn không thể giữ lại ký ức đó."
Mặc dù điều này có thể giải thích tại sao ký ức về giấc mơ lại phù du đến vậy, nhưng nó không có nghĩa là hồi hải mã của bạn đã không hoạt động suốt đêm. Trên thực tế, vùng này khá năng động trong khi ngủ và dường như đang lưu trữ và chăm sóc các ký ức hiện có để củng cố chúng, thay vì lắng nghe những trải nghiệm mới sắp đến.
Andrillon cho biết: "Một số dữ liệu cho thấy [trong một số giai đoạn ngủ] hồi hải mã đang gửi thông tin đến vỏ não ( cortex ), nhưng không nhận bất kỳ thông tin nào." "Sự giao tiếp một chiều này sẽ cho phép gửi ký ức từ hồi hải mã đến vỏ não để lưu trữ dài hạn, nhưng thông tin mới sẽ không được hồi hải mã ghi nhận."
Khi thức dậy, não có thể cần ít nhất 2 phút để khởi động khả năng mã hóa ký ức. Trong một nghiên cứu năm 2017 được công bố trên tạp chí Frontiers in Human Neuroscience , các nhà nghiên cứu ở Pháp đã theo dõi mô hình giấc ngủ ở 18 người báo cáo nhớ giấc mơ của họ gần như mỗi ngày, và 18 người khác hiếm khi nhớ giấc mơ của họ.
Nhóm nghiên cứu phát hiện ra rằng, so với những người ít nhớ giấc mơ, những người nhớ nhiều thường thức dậy thường xuyên hơn vào ban đêm. Những lần thức giấc giữa đêm này kéo dài trung bình 2 phút đối với những người nhớ nhiều, trong khi những người nhớ ít thì lần thức giấc chỉ kéo dài trung bình 1 phút .
Hỗn hợp hóa chất thần kinh
Khả năng mã hóa ký ức mới kém của chúng ta trong khi ngủ cũng liên quan đến sự thay đổi mức độ của hai chất dẫn truyền thần kinh, acetylcholine và noradrenaline , vốn đặc biệt quan trọng cho việc lưu giữ ký ức. Khi chúng ta chìm vào giấc ngủ, mức acetylcholine và noradrenaline giảm đáng kể.
Sau đó, điều kỳ lạ xảy ra khi chúng ta bước vào giai đoạn ngủ chuyển động mắt nhanh ( REM ), nơi những giấc mơ sống động nhất xảy ra. Trong giai đoạn này, acetylcholine trở lại mức độ tỉnh thức, nhưng noradrenaline vẫn ở mức thấp.
Các nhà khoa học vẫn chưa giải được câu đố này, nhưng một số người cho rằng sự kết hợp đặc biệt này của các chất dẫn truyền thần kinh có thể là lý do chúng ta quên giấc mơ của mình. Sự gia tăng acetylcholine đưa vỏ não vào trạng thái kích thích tương tự như tỉnh thức , trong khi noradrenaline thấp làm giảm khả năng gợi lại những cuộc phiêu lưu tinh thần của chúng ta trong thời gian này, theo một nghiên cứu năm 2017 trên tạp chí Behavioral and Brain Sciences .
Đôi khi giấc mơ của bạn chỉ đơn giản là không đáng nhớ
Bạn có nhớ bạn đã nghĩ gì sáng nay khi đánh răng không? Tâm trí chúng ta luôn lang thang, nhưng chúng ta loại bỏ hầu hết những suy nghĩ đó vì coi chúng là thông tin không thiết yếu. Nhà nghiên cứu về giấc mơ quá cố Ernest Hartmann, giáo sư tâm thần học tại Trường Y Tufts University, đã viết trên Scientific American rằng, giấc mơ, đặc biệt là những giấc mơ bình thường, có thể giống như những suy nghĩ mộng mơ và bị bộ não coi là quá vô dụng để ghi nhớ.
Tuy nhiên, những giấc mơ sống động hơn, giàu cảm xúc hơn và có sự gắn kết dường như được nhớ rõ hơn – có lẽ vì chúng kích hoạt sự tỉnh giấc nhiều hơn, và cốt truyện có tổ chức của chúng khiến chúng dễ lưu trữ hơn, Andrillon nói.
Nếu bạn muốn cải thiện khả năng nhớ giấc mơ của mình, có một vài mẹo để thử. Robert Stickgold, phó giáo sư tâm thần học tại Trường Y Harvard, gợi ý nên uống nước trước khi đi ngủ, vì điều đó sẽ khiến bạn thức dậy vào ban đêm để đi vệ sinh. Stickgold nói với The New York Times : "Những lần thức giấc giữa đêm này thường đi kèm với việc nhớ lại giấc mơ."
Sau khi nằm trên giường, liên tục nhắc nhở bản thân rằng bạn muốn nhớ giấc mơ của mình có thể làm tăng cơ hội của bạn, và việc ghi nhật ký giấc mơ cũng vậy, một số nghiên cứu đã gợi ý. Khi thức dậy, hãy giữ lấy ký ức giấc mơ mong manh đó: Nhắm mắt, nằm yên và tái hiện lại ký ức giấc mơ, cho đến khi hồi hải mã của bạn bắt kịp và lưu trữ ký ức đó một cách thích hợp.
