Yến sào từ đảo về… nhà (Kỳ 1)

Sóng vỗ ầm ào vách đá. Những người đàn ông đu mình trên giàn giáo cheo leo bằng lồ ô cao hàng chục mét, dựng từ chân sóng đến trần hang hay bám chặt dây chão lần xuống vực sâu thăm thẳm… Không phải phim hành động Hollywood, đó là công việc hàng ngày của những người thợ khai thác yến sào.

Khai thác yến sào bằng giàn giáo

Kỳ 1: Gian nan nghề yến

Ra đảo

Theo chân đội khai thác yến của Công ty Yến sào Khánh Hòa ra đảo, từ cảng Cầu Đá (Nha Trang) chúng tôi lên tàu cao tốc nhằm hướng Hòn Nội thẳng tiến. Anh Võ Văn Cam - Đội trưởng Đội khai thác yến sào, cũng là người dẫn đoàn luôn hướng mắt về đảo. Những câu chuyện ly kỳ anh kể về nghề khai thác yến khiến chúng tôi thêm phần háo hức, quãng đường đi chừng như ngắn lại. Hòn Nội đã ở trước mặt.

Từ trên tàu đã có thể nhìn thấy những căn nhà giữ yến cheo leo trên đảo và đền thờ bà chúa Đảo Yến. “Yến sào Hòn Nội, vịt lội Ninh Hòa…”, người dân xứ Trầm Hương đã quá quen thuộc với câu ca đó, nhưng kỳ thực Hòn Ngoại mới là nơi nhiều yến nhất ở Khánh Hòa. Lý do là “Yến sào Hòn Nội được vinh danh bởi chất lượng hảo hạng của nó” - anh Cam giải thích.

Nhà giữ yến cheo leo bên vách đá

Bước vào hang Trống ở Hòn Ngoại, chúng tôi hoa mắt bởi hàng chục ngàn tổ yến trắng muốt đeo khắp vòm hang như bầu trời đầy sao đêm hè. Sau nén hương xin phép tổ nghề, nhóm công nhân bắt đầu trèo lên giàn giáo, tiến vào lòng hang thu hoạch yến.

Tổ yến bám chặt vào vách đá nên những người thợ hái yến phải dùng đến nỉa; những tổ ở xa phải lấy bằng sào dài có móc sắt (do vậy mà ngày trước người ta thường gọi người hái tổ yến là dân sào chĩa).

Theo anh Cam, hái yến có nhiều cách. Ở nơi rộng như hang Trống, người ta làm giàn kiểu giàn giáo xây dựng. Tre làm giàn phải già để có đủ độ cứng. Thân và các mắt tre không bị sâu để đảm bảo an toàn khi bám và leo. “Việc bắc giàn giáo phải hết sức cẩn thận và thường do những người có kinh nghiệm chỉ đạo”, anh Cam nói.

Với những tổ yến ở vách đá không cao lắm, người ta dùng một cây tre để leo lên hái tổ, dân trong nghề gọi là “đi cội”. Cây tre “đi cội” phải thẳng và có nhánh để bám và leo lên. Người “đi cội” phải nhớ ở hang nào, vị trí nào thì dùng bao nhiêu cội, kích thước bao nhiêu để vừa tầm hái tổ yến. Người thợ lấy tổ yến cần phải can đảm, có sức khỏe dẻo dai, tinh nhanh, cẩn thận… để có thể lấy yến mà vẫn giữ được an toàn.

Nghề nguy hiểm

Rời hang Trống ở Hòn Ngoại, chúng tôi đến hang Du Hạ (nằm cách mặt biển khoảng 60m) ở Hòn Nội. Nhiệm vụ lấy tổ yến đầy khó khăn tại đây được giao cho 2 công nhân khai thác lành nghề là Tống Đình Hoàng và Phạm Văn Hải.

Sau khi leo lên vách đá cao, buộc chặt dây vào cọc neo, hai anh từ từ tụt xuống lưng chừng vách đá, di chuyển dần vào vách sâu bên trong để vào hang yến. Theo anh Cam, để khai thác yến ở những hang này, người thợ yến sào phải dùng những đoạn “dăng” ngắn (thường làm bằng tầm vông) đóng giữa hai vách đá hẹp để bám vào, giẫm chân khi leo lên lấy tổ hay dừng lại nghỉ ngơi.

Đu đây xuống hang Du Hạ (Hòn Nội)

Trong nghề này, khó nhất chính là thao tác “đi bộ”. Với những hang hẹp, vách trơn, không thể đóng “dăng”, người thợ phải “đi bộ”, tức dựa lưng vào vách đá, dùng tay và chân đạp vào vách để leo lên leo xuống, di chuyển sâu vào khe đá, nơi chim yến làm tổ. Người thợ “đi bộ” phải có kinh nghiệm và rất cẩn thận để nhớ được từng chỗ đặt chân, chỗ nào dùng đầu gối, tay nào nắm “dăng”, tay nào bám đá.

Ở nơi khe đá quá hẹp, không vào được chỗ có tổ yến, người ta buộc một vỉ đan bằng lá buông lên thân tre, luồn vào hang, đỡ bên dưới tổ, rồi dùng sào dài, đầu có móc sắt, móc tổ cho rơi xuống vỉ…

Những năm gần đây, Công ty Yến sào Khánh Hòa đã tìm cách khắc phục khó khăn, hạn chế sử dụng thuật “đi bộ” để khai thác yến. Ngày trước, công việc khai thác rất vất vả, sau mỗi lần đi lấy tổ yến vài ngày, dân sào chĩa lại về đất liền nghỉ ngơi. Đến nay, do điều kiện tốt hơn và để đảm bảo chất lượng tổ, công nhân hái yến thường tập trung khai thác xong trong khoảng 10 ngày.

Khai thác yến sào là nghề vô cùng gian khổ và nguy hiểm. Cũng vì vậy mà nghề này thường cha truyền con nối, bởi “chỉ những người trong cùng gia đình mới dạy nhau cẩn thận, từng ly từng tí”. Hiện nay, việc chọn người khai thác yến đã mở rộng hơn, nhưng trong đội khai thác yến sào Khánh Hòa vẫn nhiều người xuất thân từ những gia đình truyền thống về khai thác yến như anh Võ Văn Cam (3 đời gắn bó với nghề), anh Phạm Văn Hải (4 đời), anh Đào Văn Song (3 đời)…

Thông thường, trước khi đi lấy yến, người thợ khai thác yến sào phải tẩm bổ, giữ gìn sức khỏe và kiêng cữ nhất định. Người làm nghề bảo vệ và khai thác yến sào đều tránh dùng những từ như “rơi” hoặc “rớt”, mà phải thay bằng từ “chảy”, hay nói trại một số từ khác như “con rắn” thành “con dài”; trước khi ăn, uống đều mời những người khuất mặt…

Kỳ 2: Đảo yến - đời người

Bài và ảnh: Xuân Thành
(TamnhinNet)