Thheo như cách làm gián tiếp đẩy dư luận từ ngờ vực thành khẳng định một vấn đề khi chưa có quyết định của cơ quan tư pháp, mà có hai luật sư ở Việt Nam cho rằng điều này đã ảnh hưởng tới danh dự, nhân phẩm của họ, sau khi nhận định về việc các cơ quan truyền thông Việt Nam công khai đề cập danh tính của hai nghệ sĩ bị một thiếu nữ Anh 'cáo buộc hiếp dâm' cuối tháng 6 ở đảo Majorca, cùng tuyên bố của các cơ quan chủ quản.
Trái ngược truyền thông nước ngoài
Truyền thông Anh Quốc và Tây Ban Nha không nêu danh tính của hai người nghệ sĩ Việt Nam này và họ chỉ được mô tả là một nhạc sĩ và một diễn viên, trong đó một người 37 tuổi và người còn lại 42 tuổi.
Một số tờ báo ở Anh như Daily Mail và Mirror, đưa tin một thiếu nữ người Anh, 17 tuổi tố cáo bị cưỡng hiếp ở Majorca (Tây Ban Nha) bởi hai người Việt Nam nổi tiếng.
Trang báo Tây Ban Nha Majorca Daily Bulletin, hôm 29/06, tường thuật: Hai người đàn ông ở chung khách sạn tại Sant Elm, trong khi cô gái và gia đình lưu trú tại một khách sạn khác. Cả ba gặp nhau tại một nhà hàng vào tối thứ sáu (24/6) rồi cùng trò chuyện, uống rượu với nhau trước khi dạo ngoài bãi biển và bắt đầu trở nên thân mật.
Theo luật Anh, việc bảo vệ danh tính cho các nghi phạm còn có ý nghĩa quan trọng cho việc bảo vệ danh tính nạn nhân, trong trường hợp này, nếu đúng là có xảy ra vụ việc như cáo buộc, thì người cáo buộc là vị thành niên.
Tiết lộ danh tính người là nạn nhân, hoặc vị thành niên trong các vụ liên quan đến tình dục mà không được phép của tòa án là một tội hình sự, theo luật Anh.
Bộ Ngoại giao Việt Nam ngày 01/07 không đề cập tên và chỉ cho biết "hai công dân Việt Nam bị nhà chức trách Tây Ban Nha bắt với cáo buộc "xâm hại tình dục đối với trẻ vị thành niên 17 tuổi" và "xâm phạm quyền riêng tư" đã được tại ngoại."
Tuy nhiên, truyền thông Việt Nam đã nêu tên trực tiếp hai người này trong một loạt các bài viết khiến dư luận tò mò về các chi tiết trùng khớp giữa họ với hai người bị bắt tại Tây Ban Nha.
Giám đốc Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam thông báo đã đình chỉ tất cả hình ảnh, công việc của một nhạc sĩ, lý do đưa ra là "tự ý xuất ngoại".
Đài Truyền hình Việt Nam ngày 01/07, cũng ra quyết định tạm dừng phát sóng các phim hoặc chương trình có hình ảnh hai nghệ sĩ được nêu tên trong 'cơn bão' truyền thông.
Truyền thông làm thay việc của tòa án?
Đảo Majorca, Tây Ban Nha
"Có hai nguyên tắc hình sự rất quan trọng gồm 'Một người không bị xem là tội phạm cho đến khi có bản án có hiệu lực pháp luật tuyên họ có tội' và 'Suy đoán vô tội'. Các nguyên tắc này có tính cách ràng buộc với tất cả các thực thể có khả năng chịu trách nhiệm pháp luật, bao gồm cả truyền thông", Luật sư Đặng Đình Mạnh, Trưởng văn phòng luật mang tên ông nói với BBC News Tiếng Việt từ TP HCM.
Luật sư Đình Mạnh cho biết luật hình sự thực tại của Việt Nam đều quy định các nguyên tắc này, tuy nhiên, "có một thực trạng rằng việc tuân thủ các nguyên tắc này còn nhiều hạn chế".
"Đơn cử đối với trường hợp hai người quốc tịch Việt Nam bị tình nghi trong vụ án hiếp dâm xảy ra ở Tây Ban Nha. Chính quyền sở tại công bố sự việc, nhưng không công bố danh tính của hai nghi phạm là họ đang tuân thủ các nguyên tắc nêu trên. Trái lại, ở Việt Nam, một số cơ quan có liên quan hai người tình nghi này đã vội tiết lộ danh tính của họ."
Luật sư Đình Mạnh nhận định: "Tuy rằng sự tiết lộ nhân danh công tác quản lý mà thôi. Thế nhưng, bấy nhiêu đấy cũng đủ để công chúng đoán được danh tính của họ. Như thế, dù chưa bị tuyên án chính thức bằng bản án có hiệu lực pháp luật, nhưng hai người tình nghi này đã sớm bị truyền thông và công chúng ở Việt Nam lên án. Danh dự, nhân phẩm, nghề nghiệp của họ đã sớm bị tổn hại. Điều này, xét về phương diện pháp lý là không phù hợp."
Luật sư Phan Trung Hoài nói với BBC News Tiếng Việt: "Không biết vô tình hay cố ý mà trong lúc thông tin hai diễn viên nhạc sĩ được cư dân mạng réo tên liên tục thì VTV đã có động thái cắt sóng chương trình có sự tham gia của hai người này và một nhạc sĩ cũng bị đình chỉ công việc ở Học viện Âm nhạc Quốc gia. Nghi can vẫn chỉ là đối tượng bị nghi ngờ thực hiện hành vi tội phạm do vậy cần phải có điều tra/xác minh trên cơ sở đó ra kết luận để truy tố. Không ai bị coi là có tội khi không có bản án có hiệu lực pháp luật dù ở ta hay Tây."
"Truyền thông có dẫn dắt dư luận đi quá mức hay đã làm thay việc của tòa án? Các quyết định có quá vội vàng? Họ có nguyên quyền khởi kiện nếu được xác minh là không có tội nhưng khi đó thì gia đình và sự nghiệp đã tiêu tan?"
"Như vậy, các cơ quan chủ quản nơi mà hai cá nhân trên đang làm việc hành xử như vậy là hành xử theo kiểu "cầm đèn đi trước ô tô", không sai pháp luật nhưng sẽ làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới danh dự, nhân phẩm của họ. Tuy không trực tiếp nhưng đã gián tiếp đẩy dư luận từ ngờ vực thành khẳng định một vấn đề khi chưa có quyết định của cơ quan tư pháp", Luật sư Phan Trung Hoài nói.
Theo nguyên tắc suy đoán vô tội của Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam 2015 thì "Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định và có bản án kết tội của toà án đã có hiệu lực pháp luật. Khi không đủ và không thể làm sáng tỏ căn cứ để buộc tội, kết tội theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải kết luận người bị buộc tội không có tội".
Luật sư Phan Trung Hoài nhận định, "Như vậy, khi chưa được chứng minh theo trình tự, thủ tục do luật quy định, chưa có bản án kết tội của toà án đã có hiệu lực pháp luật thì người bị buộc tội phải được coi là người không có tội. Do không được coi là người có tội nên các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng không được đối xử với người bị buộc tội như người có tội, kể cả trường hợp họ bị áp dụng biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc nhất như tạm giam."
Điều gì có thể xảy ra tiếp theo?
Cảnh sát Anh có mặt ở Majorca và các hòn đảo nghỉ hè nổi tiếng của Tây Ban Nha để trợ giúp đồng nghiệp Tây Ban Nha trong việc tuần tra
Luật sư Phan Trung Hoài cho biết nếu sự việc được xác nhận là thật thì hành vi của họ diễn ra ngoài lãnh thổ Việt Nam mà Bộ luật hình sự Việt Nam 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định:
"Công dân Việt Nam hoặc pháp nhân thương mại Việt Nam có hành vi phạm tội ở ngoài lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam mà Bộ luật này quy định là tội phạm, thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự tại Việt Nam theo quy định của Bộ luật này."
"Thông thường nếu người Việt Nam phạm tội ở nước ngoài thì yếu tố đầu tiên phải xác định là Việt Nam và nước đó có ký hiệp định tương trợ tư pháp hay không. Theo đó, Hiệp định tương trợ tư pháp là Điều ước quốc tế chuyên môn được ký kết nhằm thiết lập các nguyên tắc, quy chuẩn, quy phạm pháp luật hợp tác giúp đỡ lẫn nhau giữa các nước trong giải quyết các vấn đề tư pháp", Luật sư Phan Trung Hoài nói.
Ngày 01/10/2014 và ngày 18/09/2015 Việt Nam và Tây Ban Nha đã ký hiệp định tương trợ tư pháp, Hiệp định chuyển giao người bị kết án phạt tù và Hiệp định dẫn độ. Cụ thể hơn theo hiệp định tương trợ tư pháp thì nếu công dân Việt Nam phạm tội ở Tây Ban Nha thì có 3 trường hợp sẽ xảy ra cụ thể, theo Luật sư Phan Trung Hoài.
Trường hợp thứ nhất nếu Tây Ban Nha đồng ý cho Việt Nam dẫn độ thì hai người này nghệ sĩ Việt sẽ được dẫn độ về nước và truy cứu theo pháp luật hình sự Việt Nam. Với tội hiếp dâm, căn cứ theo điều 141, Bộ luật Hình sự 2015, khung hình phạt thấp nhất là 2-7 năm tù. Trường hợp phạm tội có tổ chức, khung hình phạt từ 7-15 năm tù.
Trường hợp thứ hai là Tây Ban Nha không cho phép dẫn độ nhưng cho phép chuyển giao người bị kết án phạt tù thì hai nghệ sĩ sẽ được xét xử theo pháp luật Tây Ban Nha và có thể được đưa về thi hành án tại Việt Nam.
Trường hợp thứ ba, phía Tây Ban Nha không cho phép dẫn độ, không chấp nhận chuyển giao người bị kết án thì khi đó hai nghệ sĩ Việt phải thi hành bản án ở Tây Ban Nha.
Như vậy nếu mọi nghi vấn, cáo buộc và danh tính nhân vật chính trong vụ việc trên là thật thì sẽ có ba trường hợp xảy ra và trường hợp xấu nhất là hai nghệ sĩ Việt Nam có thể phải bị chấp hành án phạt tù tại Tây Ban Nha.
"Hiện tại cả hai nhân vật đều đang giữ im lặng và Đại sứ quán Việt Nam tại Tây Ban Nha đang theo dõi sát vụ việc, giữ liên hệ chặt chẽ với cơ quan chức năng sở tại, sẵn sàng các biện pháp hỗ trợ công dân kịp thời theo đúng các quy định của pháp luật Việt Nam và sở tại", Luật sư Phan Trung Hoài cho biết.
'Không phải trường hợp mới'
Một số thành viên của Thiền AM bên bờ vũ trụ
Luật sư Đặng Đình Mạnh cho biết không chỉ riêng trường hợp trên, mà trong một số vụ án khác ở Việt Nam cũng "rất hay gặp tình trạng này".
"Vụ án xét xử sáu thành viên Thiền Am Bên Bờ Vũ Trụ [Tịnh thất Bồng lai] ở Đức Hòa, Long An cũng là một vụ điển hình. Họ bị chính cơ quan tố tụng thông tin cho báo chí về tội danh phạm vào luân thường, đạo lý. Thế nhưng, cho đến thời điểm xét xử, thì tội danh ấy vẫn không có thông tin kết luận có hay không? Cho dù theo quy định, thời hạn điều tra về tội danh ấy đã qua từ lâu. Với nghi án về tội danh phạm vào luân thường, đạo lý đã làm công chúng nghi ngờ về tư cách đạo đức của họ, về việc tu hành…", Luật sư Mạnh nói.
"Nhân dịp vụ án xảy ra ở Tây Ban Nha liên quan đến hai công dân Việt Nam, tôi mong rằng truyền thông và công chúng sẽ có dịp so sánh, nhận ra sự khác biệt về các nguyên tắc hình sự đã được vận dụng ở nước họ và nước ta để có hành xử đúng đắn hơn trong các trường hợp tương tự về sau", Luật sư Đặng Đình Mạnh kết luận.
