Theo như nước Mỹ của Tổng thống Donald Trump mới đây đã huy động hàng trăm tỉ đô la với hy vọng về đích đầu tiên cho cuộc chạy đua tìm kiếm «Trí tuệ Nhân tạo Toàn năng», đang khiến cổ phiếu của các công ty AI tăng chóng mặt. Tổng thống thứ 47 của nước Mỹ, Donald Trump, không chấp nhận mọi phản biện, đe dọa trừng trị các sĩ quan cao cấp nhất của quân đội Mỹ nếu có bất cứ biểu hiện bất đồng nào. Mọi quyền lực đối trọng tại «nền dân chủ được coi là vĩ đại nhất hành tinh», bao gồm quyền lực tư pháp, đều bị Donald Trump coi là thù địch. Tóm lại, tại thủ đô Washington, «ý Trump là ý Trời».
Quảng trường Thời Đại (Times Square) chật kín người trong cuộc tuần hành "No Kings" (Không Vua), ngày 18/10.2025, New York, Mỹ. AP - Olga Fedorova
Le Nouvel Obs có bài xã luận « Cơn ác mộng Mỹ », so sánh nước Mỹ đương đại với nước Đức thời Đệ nhị Thế chiến. Tuần báo Pháp nhắc lại cuộc đời của văn hào người Áo Stefan Zweig, chọn cách tự kết liễu cuộc đời mình khi chứng kiến « sự lên ngôi không thể cưỡng lại » của Hitler tại Đức, một kẻ mà trước đó, đa số những người tử tế cho rằng chỉ là một « anh hề ». Theo Le Nouvel Obs, một năm sau khi Donald Trump đắc cử, « thế giới cần nhìn thẳng vào sự thật là nước Mỹ đã đẻ ra một con quái vật (« un monstre »), một kẻ tự cho mình có sức mạnh vô biên, tự cho phép mình làm mọi thứ ».
« Kẻ tự cho mình quyền làm mọi thứ »: Đêm trước chế độ Phát xít
Bài xã luận của Le Nouveal Obs lo lắng « những đảo lộn ghê gớm đang diễn ra trước mắt nhưng sự mù quáng đang ngăn chúng ta nhận ra » sự thật ấy. Bài viết hơn một trang giấy A4 đáng được đọc trọn vẹn, bởi cô đúc những thách thức chưa từng có mà nước Mỹ đang phải đối mặt, trong đó « điều đáng sợ nhất », theo Le Nouvel Obs, là tự do ngôn luận, quyền tự do cơ bản được Tu chính án thứ nhất của Hiến pháp Mỹ bảo vệ, đã bị chính tổng thống chà đạp.
Tổng thống thứ 47 của nước Mỹ, Donald Trump, không chấp nhận mọi phản biện, đe dọa trừng trị các sĩ quan cao cấp nhất của quân đội Mỹ nếu có bất cứ biểu hiện bất đồng nào. Mọi quyền lực đối trọng tại « nền dân chủ được coi là vĩ đại nhất hành tinh », bao gồm quyền lực tư pháp, đều bị Donald Trump coi là thù địch. Nước Mỹ « dĩ nhiên chưa phải là chế độ Đức Quốc xã hay nước Trung Quốc của Tập Cận Bình », khi chế độ đa nguyên chính trị vẫn còn tồn tại, nhưng tình hình rất đáng lo ngại.
Le Nouvel Obs cảnh báo nguy cơ không khí hận thù, ủng hộ chủ nghĩa độc tài lan rộng tại châu Âu. Các đảng phái cực hữu châu Âu khóc thương cái chết của Charlie Kirk, phần tử « cực hữu, bài Do Thái, khinh thường phụ nữ, kỳ thị người đồng tính », như một anh hùng. Tuần báo Pháp kêu gọi hãy nhìn thẳng vào những gì mà Trump đang làm với nền dân chủ Mỹ, để tăng cường hệ miễn dịch để đề kháng lại « con virus dân túy - dân tộc chủ nghĩa nguy hiểm » (« le dangereux virus national-populiste ») « trước khi quá muộn ».
« Triều đình Bắc Triều Tiên »: Tại Washington D.C., « ý Trump là ý Trời »
Le Nouvel Obs trong số báo này dành một hồ sơ khác để nói « Về nền độc tài đang hình thành tại Mỹ », « khi mà mỗi ngày, đoàn kết, công lý, tự do, các giá trị được ghi trong Hiến pháp Mỹ, nhường chỗ cho độc đoán, dối trá, hành động thái quá, trả thù ». Cuộc họp chính phủ của Donald Trump biến thành « triều đình Bắc Triều Tiên », nơi các bộ trưởng tụng ca tổng thống « vĩ đại nhất » trong lịch sử nước Mỹ. Donald Trump đã biến « chủ nghĩa dân tộc Thiên chúa giáo da trắng » (nationalisme chrétien blanc) trở thành ý thức hệ chính thống của người Mỹ.
Thủ đô Washington được biến thành « một phòng thí nghiệm xây dựng chế độ độc tài ». Hoạt động phản kháng ôn hòa vì hòa bình trước cửa Nhà Trắng (« Peace Vigil »), tồn tại liên tục suốt 7 đời tổng thống từ năm 1981, bị Donald Trump ra lệnh giải tán vào ngày 18/9/2025. Trump thậm chí can thiệp để buộc một đội bóng đá Mỹ lấy lại tên cũ, vốn phải từ bỏ do cáo buộc của các cộng đồng thổ dân da đỏ. Tóm lại, tại thủ đô Washington, « ý Trump là ý Trời ».
Phong trào chống vắc-xin: « Cỗ máy nghiền nát khoa học »
Trong một bài viết khác, Le Nouvel Obs, tóm lược về « sự lên ngôi của phe chống vắc-xin ». Khi Trump lên nắm quyền, thế lực này nắm quyền kiểm soát bộ Y Tế, Bảo hiểm Y tế và trở thành « cỗ máy nghiền nát tri thức khoa học », « cổ vũ cho những phương pháp điều trị không qua thẩm định khoa học ».
Mùa đông năm nay, khi nước Mỹ đối mặt với dịch sởi tệ hại nhất từ 30 năm (khiến hơn 1.300 người mắc, và ba người chết), bộ Y Tế đã khuyên dùng vitamin A và dầu cá tuyết, thay vì tiêm chủng. Khẩu hiệu của bộ trưởng Y Tế Mỹ là « Làm cho Nước Mỹ khỏe mạnh trở lại » (MAHA - Make America Healthy Again), với phương châm chính là tuyên truyền cho việc không tin vào giới chuyên gia. MAHA là một biến thể của tên gọi MAGA, phong trào « Làm cho Nước Mỹ Vĩ đại Trở lại » (Make America Great Again).
Trump cắt đứt nước Mỹ với truyền thống Dân chủ: 7 triệu người tuần hành chống « Vua »
Tuần báo Le Point cũng dành một bài xã luận để nói về phe cánh cầm quyền của tổng thống Mỹ cắt đứt với nền dân chủ, cội nguồn của lịch sử Mỹ như thế nào. « Ngày 18 tháng 10, hơn 7 triệu người Mỹ đã xuống đường chống lại những lạm dụng quyền lực của Donald Trump, theo lời kêu gọi của phong trào « Không Vua / No Kings Day ». Theo Le Point, « sự thức tỉnh của xã hội dân sự Mỹ là điều đáng mừng tuy chậm trễ ».
Le Point cảnh báo là sự đoạn tuyệt của xã hội Mỹ với truyền thống dân chủ Mỹ dưới thời Donald Trump dường như là điều « không thể đảo ngược được », trừ phi cuộc tranh đấu của một bộ phận người dân Mỹ đi liền với sự vãn hồi quyền lực tư pháp và nỗ lực vượt bậc của phe Dân Chủ. Le Point kêu gọi châu Âu « nắm lấy tương lai », tách rời và tự vệ trước nước Mỹ của Trump.
Nước Mỹ của Trump đặt cược vào « Trí tuệ Nhân tạo Toàn năng »
Le Point tuần này nói về Trí tuệ Nhân tạo, nhưng không chỉ có thế. « Mạnh hơn nhiều Trí tuệ Nhân tạo : Cú sốc kinh hoàng của Trí tuệ Siêu đẳng », hồ sơ chính của tuần báo nói về cuộc chạy đua kiến tạo « artificial general intelligence » (AGI, tạm dịch là « Trí tuệ Nhân tạo toàn năng »), có tham vọng vượt hẳn trí thông minh của con người.
Ngay ngày đầu tiên trở lại nắm quyền, tổng thống Mỹ Donald Trump đã triệu tập nhiều đại gia trong lĩnh vực này, trong đó có thủ lĩnh Open AI Sam Altman, tại Nhà Trắng, để khởi động dự án Stargate khổng lồ xây dựng cơ sở hạ tầng cho Trí tuệ Nhân tạo. Ngày 4/9, hàng loạt đại gia như các lãnh đạo Meta, Apple, Google, Microsoft, Open AI, Bill Gates… hay Alphabet, lại tề tựu ở Nhà Trắng. Thúc đẩy Trí tuệ Nhân tạo tiếp tục là chủ đề trọng tâm. Trong dịp này, Donald Trump khẳng định các cách tân về AI có thể mang lại sức mạnh mới cho nước Mỹ.
Cuộc gặp ngày 24/9, giữa thủ lĩnh Open AI và « huyền thoại của ngành tin học lượng tử » người Anh David Deutsch tại Berlin, vén lộ tham vọng kiến tạo « Trí tuệ Nhân tạo toàn năng », như mục tiêu tối hậu. Cụ thể là, theo David Deutsch, Trí tuệ Nhân tạo toàn năng thực sự có thể mang lại những phát kiến thiên tài như thuyết Tương đối của Einstein. Ông chủ Open AI dự báo Trí tuệ Nhân tạo Toàn năng có thể sẽ « được hoàn tất » trước năm 2030.
Đằng sau « Trí tuệ Nhân tạo Toàn Năng » là niềm tin tôn giáo
Theo Le Point, ẩn đằng sau cuộc chạy đua hướng đến Trí tuệ Nhân tạo Toàn năng là một niềm tin siêu linh thần bí trong một bộ phận giới tiên phong về AI. Bản thân ông chủ Open AI kể lại những trải nghiệm xuất thần trong một đợt ở ẩn tại Mêhicô. Nhiều người hoạt động trong lĩnh vực này tin tưởng « Trí tuệ Nhân tạo Toàn năng trong tương lai sẽ trừng phạt những ai không tham gia vào việc tạo tác ra nó ». Theo nhà nghiên cứu Timnet Gebru, được Le Point dẫn lại, « niềm tin tôn giáo - công nghệ này » được dùng để « biện minh cho việc tập trung quyền lực và nguồn lực » hoàn toàn cho một sự nghiệp mà họ tin là sẽ mang lại tương lai rực rỡ cho nhân loại.
Vấn đề là khi các nguồn lực được đổ dồn vào để phát triển Trí tuệ Nhân tạo Toàn năng, có thể làm thay và làm hơn con người, bản thân con người bị đặt trước nguy cơ trở nên thụ động. Một nghiên cứu mới đây do MIT Media Lab tiến hành, cho thấy hiện tượng « hoạt động não bộ suy giảm mạnh » ở người sử dụng ChatGPT.
Cũng trong số này, Le Point giới thiệu tác phẩm « Pionniers » về Trí tuệ Nhân tạo sắp ra mắt của nhà báo Guillaume Grallet. Người trưởng ban biên tập về khoa học và công nghệ của Le Point này đã dành hơn 20 năm để tìm cách tiếp cận với các phù thủy AI, các đại sư của lĩnh vực Trí tuệ Nhân tạo, những người « đang định hình cuộc sống của chúng ta ».
Việc thần thánh hóa Trí tuệ Nhân tạo cũng bị chỉ trích trong nội bộ giới công nghệ kỹ thuật số. Chủ tịch dịch vụ tin nhắn Signal, Meredith Whittaker, lên án việc « lôi cuốn đại chúng đi theo niềm tin tôn giáo vào một Trí tuệ Nhân tạo Thần thánh ». Ngay cả Elon Musk cũng từng khẳng định « Trí tuệ Nhân tạo Siêu đẳng có thể là một hiểm họa » đối với xã hội con người.
Phương pháp của Open AI đang « bắt nền kinh tế thế giới làm con tin »
Le Point có bài phỏng vấn doanh nhân Pháp Tariq Krim, người sáng lập trung tâm tư vấn Cybernetica, chuyên về kỹ thuật số, trí tuệ nhân tạo. Theo chuyên gia này, cuộc chạy đua hướng đến sở hữu Trí tuệ Nhân tạo Toàn năng, với khâu chủ yếu là các cơ sở hạ tầng AI, với các trung tâm dữ liệu tiêu thụ lượng điện và nước (làm mát) khổng lồ và ngốn nhiều vi mạch bán dẫn, đã và đang khiến cổ phiếu của các đại tập đoàn công nghệ số tăng vùn vụt, gợi nhớ đến cuộc khủng hoảng năm 2000.
Điểm chung là « cơ sở hạ tầng được định giá quá cao ». Điểm đặc thù của tình hình hiện nay là, vi mạch bán dẫn, giá thành cao và tuổi đời rất ngắn (chỉ từ 3 đến 5 năm) khiến chi phí nặng nề hơn gấp bội. Bất chấp các khoản đầu tư khổng lồ, các công ty không mang lại lợi nhuận, thậm chí thua lỗ. Điều đáng sợ nhất là sự không minh bạch về các khoản nợ, « nợ ẩn trong các thỏa thuận không rõ ràng » (chẳng hạn như tập đoàn sản xuất chip Nvidia đầu tư vào Open AI, công ty này lại sử dụng tiền đầu tư để mua chip của Nvidia). Theo chuyên gia Tariq Krim, phương pháp kinh doanh của Open AI đang thúc đẩy tăng trưởng cho nước Mỹ, nhưng « bắt nền kinh tế thế giới làm con tin ». Tăng trưởng gượng ép kiểu này có thể ví như một trái bom hẹn giờ với kinh tế toàn cầu.
« Bong bóng đầu tư » Trí tuệ Nhân tạo: Thung lũng Sillicon mất trí ?
Về Trí tuệ Nhân tạo, tuần báo L’Express có hồ sơ trang nhất : « Phải chăng thung lũng Sillicon mất trí ? ». L’Express ghi nhận, bất chấp các đầu tư khổng lồ, công ty Trí tuệ Nhân tạo như Open AI thua lỗ nặng nề, mất 8 tỷ đô la trong quý I năm nay. Phiên bản GPT-5 của Open AI không đạt được kỳ vọng.
Niềm tin đặt vào sự phát triển đột biến của Trí tuệ Nhân tạo, có thể mang lại lợi nhuận vô biên, làm trị giá trên thị trường chứng khoán của các công ty AI tăng chóng mặt. Trị giá vốn hóa của Nvidia vượt quá 4.450 tỉ đô la. Tháng 10 vừa qua, hàng loạt các định chế tài chính quốc tế, như Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Ngân hàng Quốc gia Anh, tập đoàn đầu tư và tài chính đa quốc gia Mỹ Morgan Stanley, cảnh báo « bong bóng » đầu tư trong lĩnh vực Trí tuệ Nhân tạo.
L’Express nhấn mạnh đến tình trạng nguy hiểm của nước Mỹ: Có đến 92% tăng trưởng của nước này phụ thuộc vào công nghệ kỹ thuật số (quý I/2025). Đầu tư cho các lĩnh vực khác bị thiếu hụt nghiêm trọng, đe dọa chính sách tái xây dựng cơ sở công nghiệp tại Mỹ của ông Trump. Theo nhà đầu tư Paul Kedrosky, nổi tiếng tại Sillicon Valley, nước Mỹ có thể lặp lại sai lầm như năm 2000, khi đầu tư quá nhiều cho viễn thông, bong bóng sụp đổ khiến kinh tế Mỹ suy yếu, Trung Quốc tận dụng lợi thế để vươn lên.
Châu Âu và nước Mỹ của Trump: Viễn cảnh chia ly ngày càng hiện rõ
Một năm kể từ khi Donald Trump đắc cử tổng thống, « viễn cảnh chia tay giữa châu Âu và nước Mỹ của Trump đang ngày càng hiện rõ » là một hồ sơ khác của L’Express. L’Express điểm ra năm hồ sơ chính. Thứ nhất là Trump cắt giảm tài trợ cho Ukraina, khiến châu Âu khó lấp đầy khoảng trống. Kiev có nguy cơ không có tài trợ ngay từ năm tới. Thứ hai, đe dọa giảm quân ở châu Âu (100 nghìn lính), làm suy yếu uy tín của NATO và ô hạt nhân của Mỹ. Thứ ba, đàm phán về tương lai của Gaza với Ả Rập Xê Út và Thổ Nhĩ Kỳ, phớt lờ Liên Âu, nhà tài trợ tài chính lớn nhất của Palestine, thậm chí ném bom Iran mà không thông báo cho các đồng minh.
Thứ tư, về thương mại, châu Âu đã không trả đũa các mức thuế quan đơn phương (15%) do Trump áp đặt, hy vọng việc được Mỹ ủng hộ Ukraina, rút cục không có bảo đảm chắc chắn. Về chủ quyền lãnh thổ, Trump không từ bỏ kế hoạch sáp nhập Groenland, vùng lãnh thổ của Đan Mạch, vi phạm chủ quyền của châu Âu.
Việc Trump xích gần Putin, Tập Cận Bình và Kim Jong Un cho thấy rõ lập trường của Trump về niềm tin vào việc « kẻ mạnh thống trị và kẻ yếu phải chấp nhận ». Trump coi thường các giá trị châu Âu (về luật pháp quốc tế, về tìm kiếm đồng thuận) và dường như ủng hộ một thế giới bị chia cắt thành các vùng ảnh hưởng (giữa Mỹ, Trung Quốc, Nga), khiến châu Âu trở nên không có vai trò.
Điều gì khiến cuộc gặp Trump - Tập ở Hàn Quốc thất bại ?
Về mối quan hệ đầy bí ẩn Mỹ - Trung trước thềm cuộc gặp Trump - Tập Cận Bình tại Hàn Quốc, tuần san Courrier International giới thiệu bài viết đáng chú ý của The Economist, phơi bày những trở lực khiến hai bên không thể đạt được thỏa thuận trông đợi, điều mà tổng thống Mỹ liên tục quảng bá như một thành công trong tầm tay.
Theo tuần báo Anh, đàm phán Mỹ - Trung khó đạt kết quả do « thiếu các kênh liên lạc đáng tin cậy ». Tại Hoa Kỳ, bất kỳ nỗ lực đối thoại nào hiện đều bị những người theo đường lối cứng rắn coi là phản quốc, trong khi tại Trung Quốc, việc thanh trừng các nhà ngoại giao kỳ cựu (như Tần Cương) và việc tập trung quyền lực dưới thời Tập Cận Bình làm tê liệt mọi sáng kiến. Về phía Mỹ, chính quyền Trump bị chia rẽ giữa những người theo đường lối cứng rắn về an ninh quốc gia và các doanh nghiệp (như Jensen Huang, CEO của Nvidia). Việc lãnh đạo Nvidia, người đã đạt được việc nới lỏng các hạn chế đối với chip AI với Trung Quốc, bị chỉ trích sau khi lên án cụm từ « diều hâu Trung Quốc ». Nếu không cải tổ các kênh đối thoại, tiến triển sẽ chỉ giới hạn ở các biện pháp tạm thời, mà không có giải pháp lâu dài cho các xung đột thương mại hoặc địa chính trị (như Đài Loan, công nghệ).
Giá trị của « kế hoạch hóa » : Bài học cho châu Âu từ Trung Quốc
Phương pháp của Trung Quốc, dựa trên « kế hoạch nhà nước nghiêm ngặt », thu hoạch được « nhiều thành công không thể phủ nhận », đang ngày càng thu hút sự chú ý tại châu Âu, là chủ đề bài xã luận của Le Nouvel Obs. Ba mươi năm trước, Trung Quốc chỉ là một nhà thầu công nghiệp phụ, hiện nay nước này thống trị xe ô tô điện và năng lượng sạch, đồng thời cạnh tranh với Mỹ về AI và công nghệ số, nhờ vào một chiến lược dài hạn. Kế hoạch 5 năm lần thứ 15 (2026-2030), vừa được đảng Cộng Sản thông qua, đã tiếp tục khẳng định cách tiếp cận này: nhà nước đặt ra các mục tiêu chiến lược (chuyển đổi xanh, độc lập công nghệ, an ninh quốc gia), trợ cấp cho các lĩnh vực then chốt, rồi để các khu vực, thành phố và công ty cạnh tranh trong việc thực thi mục tiêu.
Tại châu Âu, nơi « chủ nghĩa tân tự do » của những năm 1980 khiến việc lập kế hoạch bị coi là « cấm kỵ », một số nhà hoạch định chính sách đang khám phá lại những ưu điểm của kế hoạch hóa. Pháp đã từng có những kế hoạch 5 năm (1946-1980), với những thành công (xây dựng điện hạt nhân, đường sắt cao tốc). Liên Âu cũng thành công trong « các sáng kiến công nghiệp đồng bộ » (như với tập đoàn hàng không Airbus, công ty không gian Ariane), nhưng lại gặp khó khăn trong việc phối hợp các quốc gia thành viên. Kế hoạch « Ô tô 2035 » (cấm xe chạy xăng dầu) khó thành công minh họa cho nhược điểm này. Châu Âu đang tìm kiếm một mô hình kết hợp, giữa kế hoạch tập trung và hợp tác phi tập trung. Câu hỏi đặt ra là: làm thế nào để lập kế hoạch theo phong cách của châu Âu, không sao chép mô hình độc đoán của Trung Quốc ?
Sự trỗi dậy của ngôi sao mới trên chính trường Mỹ
Sự trỗi dậy của một ngôi sao mới trên chính trường Mỹ là một hồ sơ chính của Le Nouvel Obs. Ngày 04/11 tới, thành phố New York bầu thị trưởng mới. Đảng viên đảng Dân Chủ Zohran Mamdani, 34 tuổi, có thể là người Hồi giáo, dân nhập cư và là người trẻ tuổi nhất trở thành thị trưởng New York.
Donald Trump gọi ứng viên thị trưởng đảng Dân chủ này là « phần tử cộng sản điên rồ ». Theo Le Nouvel Obs, Zohran Mamdani, một dân biểu địa phương, người gốc châu Phi, chủ trương làm thành phố giàu nhất thế giới là nơi sống được với những người có thu nhập thấp, với chính sách đóng băng tiền thuê nhà, lập các cửa hàng tạp hóa trong thành phố, đánh thuế các triệu phú… Mamdani đang nhận được sự ủng hộ ngày càng tăng, đặc biệt là trong giới trẻ. Năm 2021, ông từng tuyệt thực để ủng hộ người lái taxi bị nợ nần chồng chất.
Zohran Mamdani có cha là Mahmood Mamdani, giáo sư nhân chủng học và chính trị học tại Đại học Comlumbia, và mẹ là Mira Nair, đạo diễn bộ phim « Salaam Bombay ! » (1988), giải ống kính vàng, Liên hoan phim Cannes.
Xúc cảm tình yêu : Bền lâu vì sao hơn là bùng cháy ?
Le Nouvel Obs tuần này có hồ sơ về « Tình yêu » với tựa đề là một câu hỏi « Vì sao bền lâu thì tốt hơn là bùng cháy ? ». Tình yêu thường được nhiều người gắn với cảm xúc bùng cháy. Tuy nhiên, bùng cháy cũng thường dễ đi kèm với cảm giác trống rỗng sau đó. Trong tác phẩm « Đi tìm thời gian đã mất » của văn hào Proust, không có từ nào xuất hiện nhiều hơn « tình yêu », trong khi tình cảm ấy vắng mặt. Trên đây là ghi nhận của triết gia Nicolas Grimaldi. Trong các tác phẩm « Tiểu luận về sự ghen tuông. Địa ngục Proust » hay « Sự biến đổi của tình yêu », nhà triết học Pháp cho chúng ta biết về tình yêu nảy sinh ở Proust xuất phái từ « nỗi sợ hãi hiện sinh ». Nỗi sợ ấy làm dấy lên một nhu cầu mãnh liệt, được hòa trộn với người khác. Đó là nguồn gốc của tình yêu bùng cháy.
Triết lý văn chương về tình yêu dường như không có ai nối nghiệp được triết gia Nicolas Grimaldi, nay đã 91 tuổi. Le Nouvel Obs giới thiệu với độc giả sự xuất hiện của một triết gia trẻ, Quentin Biasiolo, 34 tuổi, với tác phẩm vừa ấn hành : « Mon cœur dans ta main. L’amour à l’épreuve du temps » (tạm dịch là « Trái tim tôi trong tay bạn. Tình yêu vượt qua thử thách thời gian »).
Vị triết gia trẻ về văn chương và tình yêu tìm thấy lời giải của tình yêu bền vững ở Rousseau, mối tình nối kết triết gia thế kỉ 18 với bà De Warens, người phụ nữ hơn ông 13 tuổi, và từng coi là mẹ nuôi. Với triết gia Quentin Biasiolo, bí quyết cho phép tình yêu vượt qua thử thách của thời gian là khả năng giúp ông « hoàn thiện bản thân » (perfectibilité). Trong tác phẩm « Les Rêveries du promeneur solitaire », Rousseau mô tả « một mối quan hệ đằm thắm, tươi mát mở mang trên trời nhận thức của ông, một mối tâm giao mật thiết, một bầu không khí mà ở đó ông có thể trở thành chính mình, thậm chí lớn lên, viên mãn » (Quentin Biasiolo trả phỏng vấn).
