Trong khi thế giới bận rộn với chiến sự ở Ukraine và rối ren Trung Đông, cơn gió lạnh sống lưng mang “mầm” hạt nhân tiếp tục thổi từ bán đảo Triều Tiên. Chủ Tịch Bắc Hàn Kim Jong Un, người từng được Tổng Thống Donald Trump gọi là “bạn” và “một nhà lãnh đạo tài ba,” vẫn củng cố chế độ bằng bàn tay sắt tàn bạo.
Chính sách cai trị của Bình Nhưỡng hoàn toàn không thay đổi và không hề bị ảnh hưởng từ những biến động ở Mỹ nói riêng hay thế giới nói chung. Sokeel Park, thuộc tổ chức phi lợi nhuận Liberty in North Korea, gọi những gì đang diễn ra là tiến trình “Triều Tiên hóa Triều Tiên” (“North Korea-fication of North Korea”). Sau khi bế quan tỏa cảng một cách tuyệt đối bởi dịch COVID-19, Bắc Hàn – không như phần còn lại thế giới – tiếp tục đóng cửa bít bùng.
Elisabeth Salmón – báo cáo viên đặc biệt của Liên Hiệp Quốc về tình hình nhân quyền Triều Tiên – nói rằng, hơn năm năm qua, người dân Bắc Hàn sống trong tình cảnh bị cô lập tuyệt đối.
Nhân viên viện trợ quốc tế bị đuổi trong thời gian COVID-19 đến nay vẫn chưa được phép trở lại. Thậm chí LHQ cũng không được phép đưa nhân viên vào Triều Tiên từ năm 2020. Một tổ chức tư nhân từng giúp Triều Tiên chống bệnh lao – quốc gia có tỷ lệ lao cao nhất thế giới – cũng bị cấm cửa. Năm 2024, lần đầu tiên sau gần ba thập niên, không có gói viện trợ nhân đạo nào từ Nam Hàn được đưa lên miền Bắc.
Kim Jong Un cũng siết chặt biên giới để giam lỏng 26 triệu dân. Hàng loạt hàng rào và bức tường mới được dựng lên dọc biên giới Trung Quốc. Dòng người tị nạn Triều Tiên giảm mạnh: từ trung bình 1,201 người/năm (2015-2019) xuống còn 158 người/năm trong khoảng 2020-2024 (nguồn: “North Korea is an intensifying menace”/The Economist).
Chế độ hà khắc Bình Nhưỡng tất nhiên siết chặt thông tin từ bên ngoài. Trong nhiều năm, phim ảnh, ca nhạc Nam Hàn từng phổ biến ngầm trong giới trẻ. “Gần như thanh niên nào cũng từng xem phim Hàn,” lời kể của Kang Gyuri, cô gái 20 tuổi chạy trốn cùng gia đình bằng thuyền vào cuối năm 2023. Một khảo sát hơn 6,000 người tị nạn cho thấy, hơn 80% trong số đó nói rằng họ từng xem phim nước ngoài trước khi trốn thoát khỏi Bắc Hàn. Trong các nhóm bạn bè, họ bí mật tuồn tay nhau những ổ USB, thẻ nhớ chứa phim ảnh và nhạc Nam Hàn. Kiểu tóc hay giọng nói Nam Hàn trở thành biểu tượng sành điệu.
Bình Nhưỡng phản ứng bằng loạt đạo luật:
-Luật “Chống Tư Tưởng và Văn Hóa Phản Động” (2020): trừng phạt nặng việc phổ biến hay xem nội dung nước ngoài.
-Luật “Bảo Đảm Giáo Dục Thanh Niên” (2021): cấm bắt chước kiểu tóc, quần áo nước ngoài.
-Luật “Bảo Vệ Ngôn Ngữ Văn Hóa Bình Nhưỡng” (2023): cấm dùng những từ Nam Hàn, thậm chí không được gọi bạn trai và chồng là “oppa.”
Các biện pháp thực thi ngày càng khốc liệt. Một điện thoại thông minh được tuồn ra khỏi nước cho thấy trong đó có cài phần mềm giám sát của nhà nước, giúp tự động chụp ảnh màn hình và chỉnh sửa “từ ngữ sai lệch”: oppa bị đổi thành “đồng chí,” “Nam Hàn” thành “ngụy quyền.” Khắp nơi, đâu đâu cũng thấy cảnh sát. Họ có thể chặn lại bất cứ công dân nào để… đo độ dài tóc hoặc kiểm tra kiểu trang phục. Chứng nhân Kang Gyuri kể, “mỗi lần ra ngoài đường, tim tôi đập thình thịch.” Kang cho biết, ba người bạn của cô, trong đó có một cô 19 tuổi, đã bị xử tử chỉ vì chia sẻ phim Hàn.
Từ cuối 2023, Kim Jong Un tuyên bố Bắc Hàn không còn hướng tới “thống nhất” với miền Nam mà coi Nam Hàn là “kẻ thù.”
Điều đáng nói nhất là việc đóng cửa với thế giới bên ngoài, đặc biệt thông tin, lại đang được “hỗ trợ” bởi Mỹ lẫn Nam Hàn. Trong nhiều thập niên, Seoul và Washington tài trợ các chương trình phát sóng radio vào Bắc Hàn. Sau khi Trump cắt ngân sách truyền thông công, dân Bắc Hàn giờ đây không còn có thể nghe VOA và RFA, dù họ từng liều mạng lén lút nghe.
Tổng Thống Nam Hàn Lee Jae Myung cũng dừng các đài nhà nước phát về phương Bắc. Theo Martyn Williams thuộc Trung Tâm Stimson (Mỹ), số giờ phát sóng nước ngoài nhắm vào Bắc Hàn đã giảm gần 80% từ Tháng Năm đến Tháng Bảy. Các tổ chức độc lập như Unification Media Group (UMG), đơn vị điều hành một trong bốn đài phát thanh phát sóng vào Bắc Hàn, đã bị ảnh hưởng bởi việc cắt giảm viện trợ từ Mỹ.
Sau cuộc khủng hoảng lương thực dẫn đến nạn đói nghiêm trọng vào thập niên 1990, Bắc Hàn từng nới lỏng kinh tế, cho phép chợ tư nhân (jangmadang) hoạt động. Đến thập niên 2010, Bắc Hàn chuyển từ “chủ nghĩa xã hội cực đoan” sang “nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa.”
Không khí có vẻ dễ thở hơn. Thế hệ lớn lên trong thời gian này được gọi là “thế hệ jangmadang.” Tuy nhiên, từ khi nắm quyền năm 2011, Kim Jong Un bắt đầu siết lại. Theo DailyNK, thương nhân bị kiểm tra đột xuất, nhiều chợ bị đóng cửa hoặc rút ngắn giờ. Buôn bán gạo tư nhân bị cấm, đổi tiền chợ đen bị bắt. Toàn cảnh, nhà nước lấy lại vai trò “người cung cấp.”
Lá bài hạt nhân
Moscow từng phản đối chương trình vũ khí hạt nhân của Bắc Hàn và ủng hộ các nỗ lực ngoại giao nhằm kiềm chế. Tuy nhiên, giữa năm nay, Ngoại Trưởng Nga Sergei Lavrov nói: “Chúng tôi tôn trọng nguyện vọng của Bắc Hàn và hiểu tại sao họ theo đuổi phát triển hạt nhân.” Trên văn bản chính thức về cuộc gặp giữa Tập Cận Bình và Kim Jong Un tại Bắc Kinh vào Tháng Chín, Trung Quốc cũng không hề đề cập vấn đề giải trừ vũ khí hạt nhân. Điều đó có nghĩa Bắc Kinh cũng ngầm bật đèn xanh.
Bắc Hàn dự kiến chính thức hóa chương trình nâng cấp xe tăng, súng ống và năng lực phòng không vào đầu năm 2026. Tại đại hội đảng 2021, Kim Jong Un đặt chỉ đạo tập trung phát triển hỏa tiễn đạn đạo xuyên lục địa, đầu đạn hạt nhân thu nhỏ và tàu ngầm hạt nhân. Bây giờ, ưu tiên một của Chủ Tịch Kim là vũ khí quy ước. Tháng Tư, 2025, Bắc Hàn ra mắt tàu chiến lớn nhất từ trước đến nay. Dĩ nhiên Bắc Hàn không từ bỏ hạt nhân – lá bài lớn nhất của họ. Đầu Tháng Tám, Bình Nhưỡng đã thử nghiệm động cơ hỏa tiễn mới dành cho vũ khí mang đầu đạn hạt nhân, được cho là bước chuẩn bị cho hỏa tiễn đạn đạo xuyên lục địa Hwasong-20 sắp ra mắt.
Ngày 10 Tháng Mười tới đây, Bắc Hàn sẽ tổ chức cuộc duyệt binh quy mô “lớn chưa từng có” để kỷ niệm 80 năm thành lập Đảng Lao Động cầm quyền. Tại sự kiện này, Bình Nhưỡng sẽ phô trương những vũ khí mới nhất. Ngày 20 Tháng Chín, tại Berlin, Bộ Trưởng Thống Nhất Hàn Quốc Chung Dong-young cảnh báo: “Bắc Hàn đã trở thành một trong ba quốc gia có khả năng tấn công lục địa Hoa Kỳ. Những gì cần được thừa nhận nên được thừa nhận một cách lý trí.”
Chuyện tình Trump-Kim: Chừng nào có “phim” mới?
Đầu Tháng Mười, Tòa Bạch Ốc cho biết Tổng Thống Donald Trump sẵn sàng đàm phán với Kim Jong Un “mà không cần bất kỳ điều kiện tiên quyết nào.” Tháng Bảy, Tòa Bạch Ốc cũng nói Trump “luôn sẵn sàng hợp tác với lãnh đạo Kim để đạt được mục tiêu phi hạt nhân hóa hoàn toàn trên bán đảo Triều Tiên.” Tuy nhiên, Bình Nhưỡng khẳng định sẽ chẳng có cuộc gặp nào với tổng thống Mỹ nếu Trump yêu cầu Bắc Hàn phi hạt nhân hóa.
Trump dự kiến công du Châu Á khi dự hội nghị thượng đỉnh Hợp Tác Kinh Tế Châu Á-Thái Bình Dương (APEC – diễn ra từ ngày 30 Tháng Mười đến 1 Tháng Mười Một). Tại hội nghị, Trump có thể gặp Tập Cận Bình để nói về vấn đề Bắc Hàn. Phần mình, trung tuần Tháng Chín, khi phát biểu trước Quốc Hội, Kim Jong Un đã nhắc lại những “kỷ niệm đáng nhớ” khi gặp Donald Trump. Theo hãng thông tấn nhà nước Bắc Hàn KCNA, Kim Jong Un nói rằng “không có lý do gì để chúng tôi không ngồi lại với Mỹ.” Với Trump, ông cũng không ngần ngại bày tỏ “cảm xúc” trong buổi tiếp Tổng Thống Nam Hàn Lee Jae Myung tại Tòa Bạch Ốc vào hạ tuần Tháng Tám khi nói: “Tôi có mối quan hệ tuyệt vời với Kim Jong Un. Tôi muốn gặp lại ông ấy trong năm nay.”
Vấn đề ở chỗ nếu “đôi bạn” Trump-Kim gặp nhau mà không nói về hạt nhân thì có gì khác để bàn? Bởi Kim Jong Un đã nhấn mạnh một số điều kiện tiên quyết, trong đó có việc Washington phải “từ bỏ nỗi ám ảnh vô lý về phi hạt nhân hóa Bắc Hàn, chấp nhận thực tế và mong muốn cùng tồn tại hòa bình thực sự.” Chủ Tịch Kim khẳng định rõ rằng Bắc Hàn không bao giờ có ý định từ bỏ hạt nhân, vì điều đó sẽ làm suy yếu chế độ.
Gọi chương trình hạt nhân là “vấn đề sống còn” trước các mối đe dọa từ Mỹ và Nam Hàn, Kim Jong Un nói: “Cả thế giới đều biết rõ chuyện gì xảy ra sau khi một quốc gia từ bỏ vũ khí hạt nhân và giải trừ quân bị. Chúng tôi không bao giờ từ bỏ vũ khí hạt nhân.”
Phần mình, Tổng Thống Lee Jae Myung thừa nhận hàng chục năm trừng phạt của Liên Hiệp Quốc đã thất bại trong việc ngăn Triều Tiên mở rộng và cải tiến kho vũ khí hủy diệt hàng loạt. “Thực tế là cách tiếp cận dựa trên trừng phạt và gây áp lực trước đây không giải quyết được vấn đề mà còn khiến tình hình tồi tệ hơn,” Tổng Thống Lee nói.
Kể từ khi nắm quyền vào Tháng Sáu, Lee Jae Myung đã cố hạ nhiệt căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên, vốn leo thang nghiêm trọng dưới thời tổng thống tiền nhiệm Yoon Suk Yeol (có chủ trương cứng rắn với Bình Nhưỡng). Tổng Thống Lee nhiều lần kêu gọi khôi phục đối thoại liên Triều và theo đuổi một lộ trình “thực tế” để từng bước hướng tới phi hạt nhân hóa.
