Theo như có những ý được trích dẫn nhiều nhất trong các tranh luận xoay quanh bài đăng của ông tỷ phú Bill Gates mới nhất tạo luồng dư luận trái chiều cho rằng vị tỷ phú đã "quay xe" với các cam kết trước đó về biến đổi khí hậu. Sự thực có phải vậy?. Những người tin vào biến đổi khí hậu do con người gây ra và hậu quả của nó một phen thất vọng, họ cho rằng tác giả cuốn sách bán chạy Thảm họa khí hậu nay lại lập luận giống một vị chính khách phản-khoa-học.
Trong bài "Three tough truths about climate" (tạm dịch: Ba sự thật khó nhằn về khí hậu) đăng trên blog cá nhân hôm 28/10, tỷ phú Microsoft trình bày quan điểm cập nhật nhất của mình về vấn đề mà hơn hai thập kỷ qua ông đã bền bỉ đồng hành cùng các nhà khoa học, giới làm chính sách, các tổ chức xã hội trong công cuộc tìm kiếm giải pháp.
Trong đó, ngay từ những đoạn đầu, ông đã khẳng định lập trường cho rằng "thảm họa biến đổi khí hậu sẽ hủy diệt nền văn minh" là sai lầm. "Dẫu rằng biến đổi khí hậu mang đến những hậu quả nghiêm trọng - đặc biệt là với công dân của những quốc gia nghèo nhất - nó sẽ không dẫn đến ngày tàn của nhân loại", ông viết trên Gatesnotes.
Ông thêm rằng lập trường "tận thế" đang khiến cộng đồng khí hậu tập trung quá mức vào những mục tiêu giảm phát thải ngắn hạn và lãng phí nguồn lực lẽ ra sẽ hữu hiệu hơn nếu dùng để cải thiện cuộc sống trong một thế giới nóng lên. "Chưa quá trễ để thay đổi lập trường và điều chỉnh chiến lược ứng phó với biến đổi khí hậu", Gates đưa ra lời kêu gọi trước thềm hội nghị COP30 diễn ra 10-21/11 sắp tới.
Ông lập luận rằng vấn đề cấp bách với phần đông nhân loại đã, đang, và vẫn sẽ là đói nghèo và bệnh tật, do đó cần tập trung "nguồn lực có hạn" vào những biện pháp can thiệp sẽ cho ra tác động sâu rộng nhất đến những đối tượng dễ chịu tổn thương nhất.
Trên đây là những ý được trích dẫn nhiều nhất trong các tranh luận xoay quanh bài đăng của Bill Gates. Những người tin vào biến đổi khí hậu do con người gây ra và hậu quả của nó một phen thất vọng, họ cho rằng tác giả cuốn sách bán chạy Thảm họa khí hậu nay lại lập luận giống một vị chính khách phản-khoa-học. Phe đối lập quan niệm biến đổi khí hậu là tin vịt thì được dịp hả hê vì một tiếng nói có trọng lượng nay đã củng cố niềm tin của họ.
Hành động để giải quyết những vấn đề hệ trọng
Song sự thực thì trên đây chỉ là phần dẫn nhập rất ngắn dễ đánh lừa những ai không chịu dành thì giờ đọc cho trọn vẹn bài đăng dài dòng lớp lang của vị tỷ phú. Đoạn ngay sau đó, Bill Gates khẳng định với những câu bôi đậm:
"Biến đổi khí hậu là một vấn đề cực kỳ hệ trọng. Nó cần được giải quyết song song với các vấn đề khác như bệnh sốt rét và suy dinh dưỡng. Ngăn chặn được mỗi phần mười độ nóng lên đều mang lại lợi ích to lớn, bởi một khí hậu ổn định sẽ giúp việc cải thiện chất lượng cuộc sống con người trở nên dễ dàng hơn".
Ông không quên nhắc hành trình 20 năm học hỏi và đầu tư hàng tỷ đôla để giảm thiểu sự nóng lên toàn cầu, làm việc với các nhà khoa học nhằm đưa nguồn năng lượng sạch giá rẻ, đáng tin cậy đến tay nhiều người. Điều ông kỳ vọng là sự phân bổ nguồn lực hiệu quả hơn, để giải quyết các vấn đề đói nghèo, bệnh tật và biến đổi khí hậu "tương ứng với mức độ thống khổ" mà chúng gây ra, dựa trên dữ liệu nhằm đạt đến hiệu quả tối đa của từng giải pháp.
Bill Gates (thứ hai từ trái qua) cho rằng nguồn lực giải quyết đói nghèo và bệnh tật nên được cân đối với ngân sách ngăn chặn sự nóng lên toàn cầu. Ảnh: GatesNotes.
Trong phần Sự thật #1 "Biến đổi khí hậu là vấn đề nghiêm trọng, nhưng nó sẽ không phải tận thế của nền văn minh", Bill Gates khái lược thế lưỡng nan của năng lượng: tiêu thụ năng lượng gia tăng dường như luôn đi liền với phát triển thịnh vượng; song ở bối cảnh hiện tại, sử dụng quá đà nguồn nhiên liệu hữu hạn thì để lại hiệu quả nặng nề lên môi trường sống. Ông cho rằng giải pháp không nằm ở cố gắng cắt giảm sản xuất và tiêu thụ điện, mà là khiến cho mạng lưới điện xanh, ít phát thải có thể phổ cập ở giá thành rẻ để mọi quốc gia đều có khả năng chi trả. Nguyên tắc tương tự áp dụng cho các loại vật liệu xây dựng, phương tiện di chuyển...
Thừa nhận khả năng di cư vì vấn đề khí hậu, nhưng ông cũng chỉ ra rằng "phần lớn cư dân sống gần xích đạo sẽ không thể tái định cư nơi khác", nghĩa là họ sẽ đón chịu nhiều đợt nóng gay gắt, nhưng trận bão mạnh hơn và những vụ cháy rừng diện rộng hơn. Hoạt động ngoài trời sẽ phải gián đoạn, đòi hỏi chính phủ phải đầu tư vào những khu vực làm mát và hệ thống phòng bị tốt hơn cho những hiện tượng thời tiết cực đoan.
Dẫu vậy, Bill Gates bày tỏ lạc quan khi liệt kê hàng loạt giải pháp đã bắt đầu lan rộng và vẫn không ngừng được cải tiến - về điện, sản xuất công nghiệp và nông nghiệp, giao thông và xây dựng - 5 nguồn phát thải chính. Ông cho rằng một khi chi phí sản xuất xanh hầu như hoặc hoàn toàn không còn cách biệt với phương pháp sản xuất truyền thống, thì bài toán net-zero (phát thải ròng bằng 0) sẽ đến lúc đạt được, và đặt niềm tiên vào "khả năng phát minh sáng tạo của con người".
Sự thật #2 mà Gates đưa ra là "Nhiệt độ không phải là cách tốt nhất để đo lường tiến bộ trong biến đổi khí hậu", thay vào đó đề xuất những thước đo khác như Human Development Index (chỉ số phát triển con người). Ông thừa nhận rằng Trái đất nóng lên để lại hậu quả cho thế hệ mai sau, nhưng chính thế hệ hôm nay cũng không thể làm ngơ chất lượng cuộc sống của chính mình - mà ưu tâm lớn hơn nằm chính ở Sự thật #3 "Sức khỏe và thịnh vượng là cách tốt nhất để tự vệ trước biến đổi khí hậu".
Lập luận rằng "con người càng trở nên thịnh vượng và khỏe mạnh thì cơ hội sống sót sẽ cao hơn" trước ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, Bill Gates nhắc lại chìa khóa để giải quyết vấn đề này: nông nghiệp bền vững tạo ra nguồn thức ăn và thu nhập ổn định.
Trước thềm Hội nghị COP30, Bill Gates kêu gọi tập trung nguồn lực cho những giải pháp "ưu tiên những điều có ích nhất cho phúc lợi nhân loại". Ảnh: GatesNotes.
Đồng thời, nâng cao sức khỏe cũng cần là ưu tiên. "Những ước tính gần đây cho thấy tỷ lệ tử vong do khí hậu nóng lên sẽ chủ yếu gia tăng ở những quốc gia đang phát triển", đòi hỏi những biện pháp dù là đơn giản như lắp đặt điều hòa hoặc làm mát quy mô lớn nhờ kiến trúc, vật liệu...
Còn hệ thống báo hiệu sớm và công trình xây dựng có khả năng chống chịu cao sẽ giúp ứng phó tốt hơn với thiên tai. Bill Gates cũng lưu ý rằng dịch bệnh truyền nhiễm từ nguồn nước ô nhiễm hoặc các căn bệnh khác theo sau thiên tai còn có thể gây ra nhiều ca tử vong gián tiếp hơn.
Song ông nhấn mạnh rằng bệnh tật không chỉ nảy nở trong bối cảnh thiên tai, mà vẫn đang ngày ngày hoành hành, do đó cần được ưu tiên giải quyết dựa trên mức độ khổ đau.
Kết luận hướng đến hội nghị COP30, Bill Gates đưa ra hai lời kêu gọi lớn: Đưa Green Premium (cách biệt chi phí giữa sản xuất xanh và sản xuất truyền thống) về 0 để khuyến khích đẩy mạnh hơn nữa những sáng chế mới và cam kết sử dụng sáng chế hiệu quả hiện có; Đo lường kết quả khắt khe hơn để nguồn lực tập trung cho những sáng kiến hay nhằm ứng phó biến đổi khí hậu. Chung quy là "ưu tiên những điều có ích nhất cho phúc lợi nhân loại".
Một diễn ngôn khôn khéo?
Theo The New York Times, trong bối cảnh chính quyền Trump cắt giảm ngân sách viện trợ nước ngoài và giải thể Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID), Bill Gates đã luân chuyển phần lớn dòng tiền từ thiện của mình để lấp vào chỗ trống của chính phủ Mỹ, tập trung vào giải quyết vấn đề sức khỏe và đói nghèo ở những quốc gia đang phát triển.
Tuy nhiên, vị tỷ phú vẫn tiếp tục đầu tư vào những công ty khởi nghiệp về năng lượng tái tạo qua những chương trình như Breakthrough Energy Catalyst, Breakthrough Energy Ventures và Breakthrough Energy Fellows và rót vốn vào năng lượng hạt nhân.
David Callahan, biên tập viên của Inside Philanthropy (tổ chức tin tức chuyên về các quỹ tài trợ), cho rằng Bill Gates có thể đang nỗ lực tái định vị cuộc tranh cãi xoay quanh biến đổi khí hậu trong bối cảnh nhạy cảm chính trị khi các hoạt động môi trường trở thành mục tiêu tấn công của chính quyền Trump.
Tuy nhiên, kể cả khi không xét đến yếu tố chính trị thì thông điệp của Bill Gates cũng tương đồng với những nghiên cứu chỉ ra rằng để ứng phó với biến đổi khí hậu, lan tỏa hướng đi tích cực cũng sẽ hữu hiệu hơn chăm chú vào hệ quả tiêu cực.
Trong bài viết trên New York Times, TS Stephen Lezak - nhà nghiên cứu tại Đại học Oxford và Đại học California, Berkeley, chuyên về chính trị học khí hậu, bình luận rằng "sở hữu khối tài sản hơn 100 tỷ USD, có thể nói Bill Gates là một trong những người ít phù hợp nhất để phát ngôn về khủng hoảng khí hậu, vì ông sẽ không phải hứng chịu hậu quả tồi tệ nhất", bởi lẽ số phận đó chỉ ập đến với những đối tượng không có khả năng tái thiết cuộc sống sau một cuộc thảm họa.
Tuy nhiên, cũng chính vì thế mà Lezak đồng tình với Bill Gates rằng diễn ngôn "tận thế" là không phù hợp để thôi thúc hành động, vì những nạn nhân thực sự và những kẻ ngoài cuộc dường như vẫn thuộc về những thế giới khác nhau. Thay vào đó, điều nên làm chuyển hóa nỗi sợ hãi và đau buồn về khủng hoảng khí hậu thành lá chắn bảo vệ tương lai với cái nhìn tích cực và khơi gợi đồng cảm: làm sao để giúp đỡ những đối tượng dễ chịu tổn thương nhất, làm sao để sưởi ấm hoặc làm mát ngôi nhà của mình, làm sao để di chuyển, ăn uống, tiêu thụ hàng hóa... một cách đúng đắn.
