Theo như có nhiều cựu lănh đạo thế giới đă tiếp nối nhau gửi lời chia buồn sau tin tức về cựu ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger qua đời vào hồi tuần này. Thế nhưng "nhà kiến tạo ḥa b́nh" không phải là cụm từ bạn có thể nghe từ nhiều người dân ở Campuchia khi họ mô tả về Henry Kissinger.
Cựu Tổng thống Mỹ George W Bush nói nước Mỹ đă "mất đi một trong những tiếng nói khác biệt và có thể tin cậy nhất trong vấn đề ngoại giao".
Cựu Thủ tướng Anh Tony Blair đă mô tả cựu ngoại trưởng Mỹ là một nghệ sĩ ngoại giao, người được thôi thúc từ "t́nh yêu thuần túy dành cho thế giới tự do và nhu cầu bảo vệ nó". Ông Boris Johnson đă gọi Kissinger là "một người khổng lồ về ngoại giao và chiến lược - và kiến tạo ḥa b́nh".
Thế nhưng "nhà kiến tạo ḥa b́nh" không phải là cụm từ bạn có thể nghe từ nhiều người dân ở Campuchia khi họ mô tả về Henry Kissinger.
Trong suốt cuộc chiến tranh Việt Nam, Kissinger và Tổng thống Mỹ khi đó là Richard Nixon đă ra lệnh ném bom rải thảm bí mật nhằm vào một Campuchia trung lập, nhằm quét sạch lực lượng Cộng sản Bắc Việt ra khỏi miền đông của quốc gia này.
Tổng cộng, Mỹ đă ném hơn hai triệu tấn bom xuống Campuchia. Một sự so sánh, quân Đồng minh chỉ ném hơn hai triệu tấn bom trong suốt Thế chiến lần hai, bao gồm hai quả bom nguyên tử bị ném xuống hai thành phố Hiroshima và Nagasaki.
Kissinger vẫn duy tŕ lập luận là vụ ném bom nhằm vào quân đội Bắc Việt trong Campuchia, không phải nhằm vào chính quốc gia này.
Ông Vorng Chhut nhớ lại những người đă phải bỏ mạng v́ cuộc ném bom của Mỹ
Ông Vorng Chhut, 76 tuổi, chưa bao giờ nghe đến cái tên Henry Kissinger khi bom bắt được rải xuống ngôi làng của ông, tại tỉnh Svay Rieng, gần biên giới với Việt Nam.
"Không c̣n ǵ sót lại, thậm chí cây tre. Người dân bỏ chạy, trong khi số ở làng th́ chết cả," ông nói. "Nhiều người đă chết, tôi không thể đếm tất cả tên của họ. Thi thể th́ trương ph́nh, và khi t́nh h́nh yên ắng, người dân đến và chôn cất."
Một báo cáo năm 2006 của Đại học Yale, mang tên Bombs Over Cambodia, nêu rằng "Campuchia có lẽ là quốc gia bị ném bom nặng nề nhất trong lịch sử".
Một báo cáo của Lầu Năm Góc được công bố năm 1973, nêu rằng "Kissinger đă phê duyệt từng cuộc ném bom một trong tổng số 3.875 trong hai năm 1969 và 1970" cũng như "các biện pháp giữ kín thông tin này trước báo giới".
"Đó là một mệnh lệnh, phải thực hiện. Bất kỳ thứ ǵ bay, bất kỳ thứ ǵ di chuyển. Hiểu không?" Kissinger nói với một cấp phó hồi năm 1970, theo một bản ghi chép về các cuộc trao đổi qua điện thoại được giải mật.
Không rơ số người chết trong các vụ ném bom này, vốn theo ước tính là từ 50.000 cho đến 150.000 người.
Mỹ đă ném hơn hai triệu tấn bom xuống Campuchia. Cảnh ở huyện Samrong, Campuchia vào năm 1973
Một trong những vụ khét tiếng nhất là ném bom nhầm vào một thị trấn nhỏ Neak Luong, khiến ít nhất 137 người Campuchia thiệt mạng và 268 người khác bị thương.
Một bài báo trên New York Times của Sydney Schanberg, người sau đó được mô tả trong bộ phim Cánh đồng chết (The Killing Fields), đă trích lời một người đàn ông tên Keo Chan, có vợ và 10 đứa con bị giết chết.
"Tất cả gia đ́nh tôi chết rồi!" ông ấy khóc thét, đập mạnh tay vào chiếc ghế dài bằng gỗ, và ngă gục. "Tất cả gia đ́nh tôi đă chết! Chụp ảnh tôi đi, hăy chụp ảnh tôi! Hăy để người Mỹ thấy mặt tôi!"
Một người đàn ông khác đứng gần một quả bom chưa nổ trong thị trấn và chỉ đơn giản hỏi: "Khi nào mấy người Mỹ các người mang nó đi đây?"
Các quả bom chưa phát nổ của Mỹ rải trên khắp vùng miền quê của Campuchia, đă gây thương tật và giết chết người trong những thập niên sau đó.
Nhiều người cũng nói rằng một hậu quả khác từ chiến dịch ném bom của Nixon và Kissinger đó là giúp dọn đường cho một trong những cuộc diệt chủng tồi tệ nhất của thế kỷ 20. Khoảng 1,7 triệu người đă chết dưới bàn tay của chế độ Khmer Đỏ do Pol Pot cầm đầu từ năm 1975 đến 1979 - gần bằng một phần tư dân số.
Ước tính 1,7 triệu người đă chết dưới chế độ diệt chủng Khmer Đỏ
Trước đó, cộng sản ở Campuchia nhận ít sự ủng hộ, thế nhưng vị thế của phe này đă gia tăng khi Mỹ ném bom.
Giám đốc chiến dịch này của CIA báo cáo vào năm 1973 rằng lực lượng Khmer Đỏ đă thành công trong việc "sử dụng những sự tàn phá từ các cuộc ném bom B-52 như chủ đề chính trong nền tuyên truyền của ḿnh".
Năm 2009, một quan chức đầu tiên của chế độ Khmer Đỏ đă bị đem ra xét xử v́ các tội ác trong thời gian thống trị, đă phát biểu trong phiên ṭa do Liên Hiệp Quốc bảo trợ như sau: "Ông Richard Nixon và Kissinger đă cho phép Khmer Đỏ chớp được được thời cơ vàng."
Kissinger luôn bác bỏ những lời chỉ trích liên quan đến vụ ném bom ở Campuchia.
"Tôi chỉ muốn nói rơ rằng không phải ném bom ở Campuchia, mà là ném bom nhằm vào Bắc Việt ở Campuchia," ông tuyên bố năm 1973.
Khi ở tuổi 90, ông tuyên bố các quả bom chỉ được ném ở những khu vực "trong năm dặm [8 km] tính từ đường biên giới với Việt Nam, không có cư dân sinh sống".
Tổng thống Richard Nixon chỉ vào bản đồ Campuchia, và Kissinger đă ra lệnh tiến hành ném bom bí mật tại Campuchia
Elizabeth Becker, một nhà báo người Mỹ, người đă tham gia đưa tin về chiến dịch ném bom này vào năm 1973, nói điều này không đúng.
"Trước hết khi phỏng vấn những người tị nạn, tháo chạy để tránh các cuộc ném bom, sau đó đi vào địa điểm ném bom, có cảnh như trên mặt trăng - rồi xác trâu chết, nhà bốc cháy, cánh đồng lúa tan hoang," bà nói với BBC.
"Bạn sẽ chứng kiến sự hủy diệt và suy nghĩ: tại sao cuộc ném bom của không quân hiện đại này lại nhằm vào các làng quê nhiều đến vậy? Thời đó, các nông dân ở Campuchia thậm chí không quen thấy xe chạy trên đường, họ thường bảo tôi: 'Tại sao có lửa từ trên trời rơi xuống?'"
Pen Yai, 78 tuổi, đă hợp tác cùng Việt Cộng ngay trong ḷng Campuchia trước khi đợt ném bom bắt đầu, nói số lượng lớn dân thường bị chết dưới bom Mỹ, bao gồm cha và em rể của ông.
"Tôi quá sợ hăi và không ngủ được. Người dân chết khắp nơi. Chúng tôi chạy đi và nhận ra họ đă bị giết... chúng tôi không thể làm được ǵ," ông nói.
Nhiều lănh đạo thế giới đă ca ngợi Kissinger, người được đồng trao giải Nobel Ḥa b́nh năm 1973 với lănh đạo Bắc Việt, Lê Đức Thọ, về vai tṛ thương lượng chấm dứt chiến tranh Việt Nam, và sau đó được trao Huân chương Tự do của Tổng thống - giải thưởng cao quư nhất của nước Mỹ dành cho một công dân.
Bà Prum Hen nói bà vẫn c̣n căm giận nước Mỹ cho đến ngày hôm nay
Thế nhưng chỉ ít người ở Campuchia vào những năm 1970 c̣n nhớ rơ về những ǵ Kissinger đă để lại.
Bà Prum Hen, 70 tuổi, buộc phải bỏ chạy khỏi làng của ḿnh khi các quả bom của Mỹ bắt đầu bị ném xuống. Bà nói bản thân biết rất ít về Kissinger và cảm thấy có ít sự thương cảm khi nghe tin ông ta qua đời.
"Hăy để ông ta chết đi bởi v́ ông ta đă giết nhiều người dân của chúng tôi," bà nói, và cho biết bà vẫn c̣n cảm thấy sự căm phẫn sâu sắc nhằm vào nước Mỹ.
"Họ đă ném bom đất nước của tôi, giết nhiều người, chia cắt cha mẹ và con cái. Sau đó, Khmer Đỏ giết chồng, vợ và con."
Bà Becker nói tầm quan trọng trong những sách lược của Kissinger tại Campuchia không thể được đánh giá thấp.
"Tuyên bố ném bom không chuẩn xác... là vô nhân tính. Đây không chỉ là số lượng người, đây là những ǵ đă để lại."
"Bạn không thể thổi phồng về hậu quả cuộc ném bom đă gây ra cho quốc gia này."
