Cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và TQ được khởi động từ thời cựu Tổng thống Donald Trump, đã leo thêm một nấc thang mới khi Tổng thống Joe Biden vừa cho công bố tăng thuế lên một số mặt hàng chiến lược nhập cảng từ TQ.
Thuế nhập cảng xe điện TQ sẽ tăng gấp bốn lần, từ 25% hiện nay lên 100%, khi vào Mỹ. (Hình: Getty Images)
Chính phủ TQ lập tức lên án quyết định của Mỹ và đe dọa sẽ trả đũa. Người tiêu dùng ở Mỹ thì lo lắng trước viễn cảnh giá cả tiếp tục tăng lên trong lúc lạm phát đang bào mòn thu nhập của mọi gia đình. Tại sao chính phủ Biden lại ban hành một chính sách như vậy vào lúc này?
Theo thông báo của Tòa Bạch Ốc ngày 14 tháng Năm, các mặt hàng TQ thuộc các lĩnh vực
"chiến lược" như xe điện, sản phẩm y tế, chất bán dẫn, bình điện xe hơi, tấm năng lượng Mặt trời (solar panel) và các khoáng sản hiếm đều bị tăng thuế. Thuế nhập cảng xe điện TQ sẽ tăng lên gấp bốn lần, từ 25% hiện nay lên 100%, sản phẩm bán dẫn và tấm pin mặt trời tăng từ 25% lên 50%, sản phẩm thép và nhôm từ 8% lên 25%…
Bà Lael Brainard, giám đốc Hội Đồng Kinh Tế Quốc Gia thuộc Tòa Bạch Ốc, nói việc tăng thuế như vậy là nhằm
"bảo vệ ngành kinh doanh và người lao động Mỹ chống lại sự cạnh tranh bất chính từ TQ", theo
NBC News.
Bà Janet Yellen, bộ trưởng Tài Chính Mỹ, nhiều lần nhấn mạnh, TQ đang gặp khủng hoảng bị thừa hàng, không tiêu thụ hết số hàng hóa làm ra, cho nên họ đang tìm mọi cách bán tháo ra thị trường quốc tế, gây nguy hiểm cho các nền kinh tế khác. Thêm vào đó, chính sách đẩy mạnh xuất cảng hàng thừa của TQ sang thị trường Mỹ còn đe dọa thành quả của
đạo luật IRA (Inflation Reduction Act) mà Quốc Hội Mỹ đã thông qua ngày 16 tháng Tám, 2022, đầu tư hơn 860 tỷ USD để thúc đẩy quy trình sản xuất ngay tại Mỹ như xe hơi điện, bình điện, tấm pin mặt trời và chất bán dẫn. Bà Yellen nói việc tăng thuế là để hỗ trợ các ngành kỹ nghệ
"xanh" đang bắt đầu được phục hồi tại Mỹ trước làn sóng hàng giá rẻ và cạnh tranh không công bằng của TQ.
Quyết định tăng thuế của ông Biden cũng đánh dấu một sự thay đổi quan trọng trong chính sách kinh tế đối với đại lục.
Năm 2018, Tổng thống Mỹ khi đó là ông Trump đã đơn phương áp đặt thuế nhập cảng (tariff) 25% lên hàng hóa TQ trị giá 300 tỷ USD như một
"đòn bẩy kinh tế" buộc Bắc Kinh phải nhượng bộ trong một số lĩnh vực thương mại, chẳng hạn như họ phải tăng nhập cảng hàng hóa của Mỹ để thu hẹp khoản thâm hụt của Mỹ trong giao dịch buôn bán giữa hai nước.
Trong cuộc vận động tranh cử vào Tòa Bạch Ốc hồi năm 2020, ông Biden đã phê phán chính sách thuế đó là
"đánh thuế vào người tiêu thụ" và hứa sẽ xem xét bãi bỏ một phần. Tuy nhiên, khi đã trở thành Tổng thống, ông Biden tiếp tục duy trì các mức thuế được ông Trump đặt ra bất chấp những yêu cầu của Bắc Kinh.
Bây giờ, khi cuộc
"song đấu" Trump-Biden sẽ tái diễn, ông Biden lại đi một bước xa hơn trong cuộc đối đầu với TQ, vừa nhằm thể hiện ông đang
"cứng rắn" hơn ông Trump, vừa để thu hút lá phiếu của cử tri các ngành kỹ nghệ chế tạo xe ở các tiểu bang như Pennsylvania hoặc Michigan. Khi công bố các mức thuế mới này, ông Biden cho biết, chính phủ của ông
"đang kết hợp giữa đầu tư vào nền kỹ nghệ nội địa với thuế nhập cảng đánh vào các mặt hàng chiến lược và có mục tiêu rọ rệt".
***
Thực ra, chuyện tăng thuế nhập cảng lên hàng hóa TQ không làm cho ai ngạc nhiên vì đã quá trễ. Ai cũng biết rằng, suốt mấy chục năm qua, Bắc Kinh đã liên tục sử dụng những thủ đoạn cạnh tranh bất chính để thâu tóm thị trường, gây ra thiệt hại khủng khiếp cho nền kinh tế của nhiều quốc gia, chớ không riêng gì Mỹ.
Là nền kinh tế
"phi thị trường" do nhà nước kiểm soát, chính phủ TQ đã có nhiều cách thức để hỗ trợ các công ty quốc doanh của họ về đất đai, vốn liếng và chính sách ưu đãi, để cho các công ty này lớn mạnh thành những "nhà vô địch quốc gia" (national champions), làm ra nhiều sản phẩm với giá rẻ, (và chất lượng thấp) để tung bán ra khắp toàn cầu, chiếm lĩnh thị trường và đẩy các đối thủ cạnh tranh đến chỗ bị phá sản.
Thêm vào đó, Bắc Kinh cũng cho áp dụng biện pháp cưỡng bức giới đầu tư nước ngoài phải chuyển giao kỹ thuật hoặc ăn cắp phát minh bằng nhiều cách để chế biến ra các mặt hàng mới, tân tiến mà không cần phải bỏ vốn đầu tư nghiên cứu chuyên sâu. TQ còn đề xướng ra chiến lược
"Made in China 2025" với tham vọng ngông cuồng để chiếm các đỉnh cao về các kỹ thuật mới, vượt qua Mỹ và Châu Âu. Kết quả của các chính sách trục lợi này là hàng hóa
"Made in China" từng bước tràn ngập các thị trường nước ngoài. Cái lợi là người tiêu thụ có được hàng hóa với giá rẻ hơn nhưng cái hại là nhiều công ty, ngành kỹ nghệ của Mỹ và các đồng minh sẽ bị phá sản, hàng trăm triệu người lao động sẽ bị mất việc.
"Chính sách cưỡng bức chuyển giao kỹ thuật và ăn cắp bản quyền sở hữu trí tuệ của Bắc Kinh đã giúp cho họ kiểm soát từ 70, 80, thậm chí đến 90% sản lượng toàn cầu về các nguyên vật liệu thiết yếu cho các ngành kỹ nghệ, cơ sở hạ tầng, năng lượng và y tế của chúng ta, tạo ra những rủi ro không chấp nhận được cho các dây chuyền cung ứng và an ninh kinh tế của nước Mỹ", bản dữ kiện đi kèm các quyết định tăng thuế cho biết. Trước đây, khi công bố tăng thuế lên hàng nhập cảng từ Trung Quốc, ông Trump cũng nói,
"Người Trung Quốc ăn hết bữa trưa của chúng ta".
Phản ứng với chính sách thuế mới của ông Biden, truyền thông ghi nhận sự ủng hộ của các chính trị gia đảng Dân Chủ, các nghiệp đoàn, các hiệp hội công ty sản xuất kỹ nghệ và cả những nhân vật hoạt động bảo vệ môi trường.
Ở phía phản đối có Ủy Ban Quốc Gia Đảng Cộng Hòa và Liên Đoàn Các Công Ty Bán Lẻ Toàn Quốc. Đảng Cộng Hòa nói rằng, biện pháp tăng thuế của ông Biden chưa đủ mạnh, trong khi các công ty bán lẻ khi nhập cảng và bán hàng Trung Quốc tại thị trường Mỹ thì lại kêu gọi ông Biden rút lại quyết định tăng thuế vì lo ngại sẽ
"đặt thêm thuế lên hàng hóa nhập cảng mà cuối cùng người tiêu dùng Mỹ phải gánh chịu".
***
Các kinh tế gia, kể cả Bộ Trưởng Tài Chính Yellen, một giáo sư về kinh tế học nổi tiếng, đều cho rằng, việc tăng thuế không phải là một chính sách tốt vì cuối cùng tiền thuế sẽ được tính vào giá bán mà người tiêu thụ phải trả. Nhưng để đối phó với một đối thủ cạnh tranh với đầy những thủ đoạn bất chính như TQ, các chuyên gia hoạch định chính sách của Mỹ và cả Châu Âu, không còn cách nào khác ngoài việc tăng thuế cao để bảo vệ cho thị trường của mình.
Biện pháp thuế của cựu Tổng Thống Donald Trump đã không thay đổi được cung cách làm ăn trục lợi của TQ, nhưng cũng đã gây ra một số khó khăn cho họ, buộc các công ty sản xuất TQ phải lánh né sang một nước thứ ba, như Việt Nam chẳng hạn, để che giấu nguồn gốc thật của sản phẩm hầu tránh né mức thuế nhập cảng vào Mỹ.
Số liệu của Cơ Quan Thống Kê Dân Số (census.gov) ghi nhận sau khi ông Trump cho tăng thuế, giá trị xuất cảng của TQ vào Mỹ đã giảm dần, từ mức 538 tỷ năm 2018 xuống còn 428 tỷ USD vào năm 2023; nhưng cùng trong thời gian này, việc nhập cảng các mặt hàng tương tự từ Việt Nam, Malaysia và các nước Đông Nam Á lại tăng lên tương ứng, dấu hiệu về sự chuyển dịch hàng hóa TQ tuồn sang các nước này để né thuế.
Sau thời kỳ phát triển mạnh, TQ đã trở thành một cường quốc kỹ nghệ cao, mà điển hình là đang dẫn đầu thế giới trong ngành xe hơi điện, bình điện và pin mặt trời, đẩy Mỹ, Nhật Bản và Liên Minh châu Âu vào thế cạnh tranh trực tiếp. Đặt trong bối cảnh rộng lớn như vậy sẽ thấy quyết định của chính phủ ông Biden tăng thuế mạnh mẽ lên hàng công hóa TQ là rất đúng đắn, tuy đã khá muộn màng. Nếu có không hành động dứt khoát, nền kỹ thuật cao của Mỹ và đồng minh sẽ bị sụp đổ trước đòn tấn công của các đối thủ TQ được chính phủ Bắc Kinh hậu thuẫn; sẽ có hàng triệu người lao động từ thợ thuyền đến kỹ sư bị mất việc. Cảnh ngộ hiện nay mà các hãng xe hơi lừng danh như Mercedes-Benz của Đức, thậm chí cả Tesla của Mỹ, đang đối mặt hiện nay là hồi chuông cảnh tỉnh cho các chính phủ Tây phương phải nhanh chóng ra tay hành động.
Theo tin của giớitruyền thông, quyết định tăng thuế của chính phủ Hoa Kỳ chỉ tác động đến số lượng hàng hóa trị giá khoảng 18 tỷ trong tổng số 428 tỷ USD hàng nhập cảng từ TQ, có nghĩa là việc này sẽ có ảnh hưởng không lớn đến túi tiền của người tiêu dùng Mỹ.
Cũng như dưới thời ông Trump, TQ sẽ tìm cách
"núp bóng" hoặc
"hoàn chỉnh" sản phẩm ở Việt Nam, Malaysia hoặc Mexico trước khi đem xuất cảng vào Mỹ để tránh các mức thuế trừng phạt mà ông Biden vừa cho công bố.
Mexico chẳng hạn, vừa có giá nhân công hợp lý, vừa kề cận thị trường tiêu thụ khổng lồ của Mỹ, lại được hưởng lợi nhờ Hiệp định khu vực kinh tế tự do Bắc Mỹ (
USMCA, gồm Mỹ, Mexico và Canada) nên đã được các công ty xe điện TQ nhắm đến. Xe hơi, xe điện do TQ nếu được sản xuất hoặc lắp ráp ở Mexico sẽ được nhập cảng vào Mỹ mà không phải chịu thuế. Trong tương lai gần, Mexico có khả năng trở thành "cứ điểm" cho các công ty xe hơi TQ và đó là thách thức không nhỏ cho các công ty xe hơi Mỹ, buộc chính phủ Mỹ vào tháng 4 trước phải phải lên tiếng yêu cầu Mexico từ chối khoản khuyến khích đầu tư cho các công ty xe hơi từ bên kia Thái Bình Dương.
Chính sách của ông Biden chưa đủ cứng rắn nhưng đang báo hiệu sự thay đổi trong nhận thức của các chính phủ Mỹ và châu Âu trước mối đe dọa kinh tế từ Bắc Kinh. Có thể nó sẽ không làm thay đổi bản chất "
biến đối tác thành kẻ ăn mày" trong chính sách kinh tế thương mại của TQ nhưng chứng tỏ cho Bắc Kinh thấy rằng, thời mà TQ lạm dụng sự ngây thơ của Tây phương để trục lợi đang đi qua rất nhanh.
